Mauzolej mitropolita Danila
Mauzolej vladike Danila na Orlovom kršu. U okviru priprema proslave dvjestogodišnjice vladavine dinastije Petrović Njegoš (→ Petrovići Njegoši), 1893. donesena je odluka da se posmrtni ostaci vladike → Danila Petrovića Njegoša prenesu iz Manastira Podmaine (→ Mainska rezidencija) (Budva) na → Cetinje, te da mu se podigne nadgrobni spomenik. Nakon objavljenog konkursa u lokalnoj štampi, prihvaćeno je idejno rješenje Mauzoleja vladike Danila, prema ideji i nacrtu princeze → Jelene Savojske, buduće italijanske kraljice. Kao lokacija objekta određeno je brdo Orlov krš, koje se uzdiže jugozapadno od → Cetinjskog manastira, a čiji je najviši dio zaravnjen za potrebe formiranja platoa. Saradnici knjeginjice Jelene na izradi idejnog projekta bili su francuski arhitekta Fruše i vajar Pol Moran Votijer. Kao materijal za Mauzolej korišćen je kamen iz podgoričkog kamenoloma na Ljuboviću, u čijoj obradi su učestvovali korčulanski majstori, dok je radovima rukovodio inženjer Andrija Radović. Ovaj jedinstven nadgrobni spomenik, postavljen na četvorougaonom podestu, komponovan je preko dva osnovna dijela. Donji segment čini sarkofag sa krstom na čijoj su gornjoj ploči predstavljeni simboli svjetovne i duhovne vlasti – mitropolitski skiptar i preko njega dva ukrštena jatagana u okviru od maslinovih i lovorovih grana. Na istočnoj strani sarkofaga figurira okrugli bronzani medaljon sa vladičinim portretom u profilu. Na kamenoj ploči ispod krsta uklesan je tekst u pet redova: „Mitropolit Danilo, Gospodar crnogorski, Rođen godine 1677, Stupio na vladu godine 1696, prestavio se godine 1735.” Iznad grobnice nalazi se baldahin – svod, preko lukova oslonjen na četiri dorska stuba. Po sredini lukova, sa spoljne strane, postavljeni su grbovi različite konotacije – državni, porodični i vladičanski. Nakon izgradnje 1896, svečano otkrivanje spomenika izvršeno je 1. januara 1897. godine.
Literatura: D. Martinović, U. Martinović, Cetinje – spomenici arhitekture, Cetinje, 1980; G. Radović, Arhitektura Cetinja od XV vijeka do Drugog svjetskog rata, Podgorica, 2012.
A. Čilikov