Mirko Petrović Njegoš, NMCG

Petrović Njegoš, Mirko Stankov (Njeguši, 1820 – Cetinje, 1867), veliki vojvoda, predsjednik crnogorskog senata. Bio je oženjen Stanom Martinović (→ Petrović Njegoš, Stana Mirkova), sa kojom je imao sina → Nikolu I Petrovića Njegoša i kćer Gorde (→ Petrović Njegoš, Gordana (Gorde) Mirkova). Učestvovao je u organizaciji ustanka u Hercegovini 1852. godine. U toku crnogorsko-osmanskog rata 1852–1853, komandovao je dijelom crnogorske vojske na frontu oko Nikšića. Na početku rata bio je u Župi nikšićkoj sa odredom od 150 vojnika, gdje je branio manastir, da bi se kasnije probio iz okruženja u pravcu Ostroga. U Gornjem manastiru Ostrog se stacionirao, uspijevši da odbije osmanski napad i odbrani Manastir. Nakon rata je pomagao knjazu → Danilu I Petroviću Njegošu u borbama sa opozicijom i u gušenju plemenskih pobuna protiv centralne državne vlasti. Predvodio je crnogorski odred koji je ugušio pobunu pristalica skadarskog paše u Kučima (1856). Imao je presudnu ulogu i u političkoj borbi sa glavnim knjaževim političkim protivnicima, → Perom Tomovim Petrovićem Njegošem i → Đorđijem Savovim Petrovićem Njegošem. Za predsjednika crnogorskog senata imenovan je 1857. godine. Na ovoj dužnosti ostaće do kraja života. Komandovao je crnogorskom vojskom u Bici na Grahovcu (1858). Za zasluge u pobjedi u Bici na Grahovcu dobio je titulu „veliki vojvoda od Grahovca”. Nakon smrti knjaza Danila (1860), kada je knjaz postao njegov sin Nikola, imao je presudan uticaj na vođenje državne politike. Rukovodio je ustankom u Hercegovini 1861, a komandovao je i crnogorskom vojskom u crnogorsko-osmanskom ratu 1862. godine. Osmanska vlada ga je smatrala inicijatorom politike koja je bila uzrok rata, pa je nakon završetka rata mirovnim ugovorom utvrđeno da mora napustiti Crnu Goru. Posredovanjem velikih sila, Porta je odustala od ovog zahtjeva. Krajem 1862. imao je diplomatsku misiju u Beču, sa ciljem da kod austrijske vlade dobije podršku za reviziju mirovnog ugovora sa Osmanskim carstvom. U Beču je primljen kod cara → Franja Josifa I Habzburg-Lorena, a posjetio je i ministra inostranih poslova Austrije grofa Rehberga, ruskog ambasadora u Beču Viktora Balabina, francuskog predstavnika vojvodu od Gramona. U Beču se sastao i sa Vukom Karadžićem i predstavnikom srpske vlade M. Lešjaninom. Bio je protivnik političkog potčinjavanja Crne Gore Srbiji, na čemu je poslije 1865. insistirala ruska vlada, ali je pod njenim pritiskom morao pristati na potpisivanje ugovora sa Srbijom (1866), kojim se prihvata politički i dinastički primat srpskog vladara. Vojvoda Mirko bio je osnivač prve savremene finansijske institucije u Crnoj Gori – Založnice crnogorske 1864. godine. Objavio je knjigu Junački spomenik u kojoj su pjesme o bitkama u kojima je učestvovao. Nakon kraće bolesti, preminuo je jula 1867. godine. Prema zvaničnoj verziji umro je od kolere, ali je već tada iskazana sumnja da je otrovan.

Literatura: Istorijski leksikon Crne Gore, knj. 5, Podgorica, 2006; Istorija Crne Gore, knjiga 4, tom, I–II, Podgorica, 2004; B. Pavićević, Crna Gora u ratu 1862, Beograd, 1963; D. Vujović, Knjeginja Darinka, politička aktivnost. Prilog istoriji Crne Gore 1855–1867, Cetinje, 1968; B. Pavićević, Danilo I Petrović Njegoš, knjaz crnogorski i brdski 1851–1860, Podgorica, 2007; B. Pavićević, Sazdanje crnogorske nacionalne države 1796–1878, Podgorica, 2004; B. Pavićević, Stvaranje crnogorske države, Podgorica, 2007; Ž. Andrijašević, Dinastija Petrović-Njegoš, Cetinje, 2015.

I. Tepavčević