Franjo Josif I Habzburg-Loren
Franjo Josif I Habzburg-Loren (Šenbrun, 1830 – Šenbrun, 1916), car Austrije od 1848. do 1916, a od 1867. car i kralj Austrougarske. Stupio je na prijesto decembra 1848, nakon abdikacije svog strica, cara → Ferdinanda I Habzburg-Lorena. Naredne godine donio je Oktroisani ustav, koji je ukinuo 1851. godine. Zaveo je apsolutističku vladavinu, koju je sprovodio preko ministara. Formirao je Carevinsko vijeće (Rajhstrat), koje je u potpunosti bilo pod njegovom kontrolom. Strahujući od porasta nezadovoljstva u zemlji zbog poraza u ratu u protiv Pijemonta (1859) i gubitka Lombardije, car je odlučio da Oktobarskom diplomom (1860) nagovijesti vraćanje ustavnog uređenja. Oktobarskom diplomom pokrajinske skupštine dobijuju pravo da donose lokalne zakone. Februara 1861. car je donio odluku da Carevinsko vijeće preraste u Carevinski parlament, u kome bi bili zastupljeni predstavnici svih carskih pokrajina, a koje bi birale njihove skupštine. Iako su ovim odlukama pokrajine dobile izvjesnu administrativnu i zakonodavnu ulogu, apsolutna moć cara ostala je neokrnjena. Poslije austrijskog poraza u ratu sa Pruskom (1866) car je bio primoran i da transformiše državu u dvojnu monarhiju (Austrougarsku), sastavljenu od Austrije i Ugarske. Car je bio zajednički monarh, a dvojna monarhija imala je zajedničku spoljnu i carinsku politiku, kao i jedinstvenu vojsku, dok su svi drugi unutrašnji poslovi bili u nadležnosti austrijske i ugarske vlade. Uprkos ovim, kao i svim drugim promjenama političkog sistema, car Franjo Josif je do kraja života vladao apsolutistički. U spoljnoj politici, poslije 1866, nastojao je da djeluje usaglašeno sa Pruskom (Njemačkom) i Rusijom, što je rezultiralo Trojecarskim savezom (1873). Naročito mu je bilo važno da postigne sporazum sa Rusijom u vezi sa zajedničkom politikom prema Osmanskom carstvu i podjeli interesnih sfera na Balkanu. Ovakva politika rezultirala je uspostavljanjem austrougarske dominacije na Balkanu poslije 1878. godine. Tokom dugogodišnje vladavine, car Franjo Josif često se sastajao sa crnogorskim vladarima, knjazom → Danilom I Petrovićem Njegošem i knjazom (kraljem) → Nikolom I Petrovićem Njegošem. Nakon zvaničnog poziva Franja Josifa, knjaz Danilo je u aprilu 1853. otputovao u Beč. Prilikom susreta sa austrijskim carem, knjaz Danilo je zahvalio na diplomatskoj aktivnosti Austrije, koja je doprinijela prekidu vojnih operacija osmanske vojske protiv Crne Gore, tokom rata 1853. godine. Intenzivna komunikacija i brojni susreti, obilježili su i višedesenijske odnose cara Franja Josifa i knjaza (kralja) Nikole. Tokom zvanične posjete Beču 1865, knjaz Nikola je tražio diplomatsku pomoć od Franja Josifa u rješavanju spornih pograničnih pitanja sa Osmanskim carstvom. Sa carem se knjaz ponovo susreo 1868. i 1869, tokom prolaska kroz Beč na putu za Rusiju, kao i prilikom povratka u Crnu Goru. Dva vladara su se srela i 1873. u Beču, u vrijeme održavanja Svjetske izložbe, na koju je car pozvao Crnu Goru kao nezavisnu zemlju, iako tada nije imala zvanično međunarodno priznanje. Tokom carevog boravka u Dalmaciji i Boki Kotorskoj, aprila 1875, došlo je do susreta sa knjazom Nikolom u Kotoru. Kasnije je austrougarski vladar prešao sa austrougarske na crnogorsku teritoriju, u mjesto Mirac, gdje je izvršio smotru četiri bataljona crnogorske vojske. Do prvog susreta knjaza Nikole i cara Franja Josifa, nakon zvaničnog sticanja nezavisnosti Crne Gore (1878), došlo je u Beču 1879. godine. Austrougarski vladar je na ovom sastanku obećao da će pomoći Crnoj Gori u rješavanju spornih teritorijalnih pitanja sa Osmanskim carstvom. Tokom osamdesetih i devedesetih godina XIX vijeka, kao i početkom XX vijeka došlo je do više susreta dva vladara u Beču (1882, 1883, 1886, 1887, 1889, 1893, 1896, 1905, 1906, 1907). Do posljednjeg zvaničnog sastanka došlo je u junu 1912, nekoliko mjeseci pred početak balkanskih ratova. Glavna namjera kralja Nikole, tokom ove posjete, bila je da se upozna sa stavom austrougarskog vladara o držanju Austrougarske u slučaju rata između Crne Gore i Osmanskog carstva. Car Franjo Josif se nije direktno izjasnio o ovom pitanju, ali je kralju Nikoli saopštio da će Austrougarska težiti da i ubuduće ima dominantnu ulogu u formiranju novih granica na Balkanu.
Literatura: A. Dž. P. Tejlor, Habzburška monarhija, Beograd, 2001: A. Dž. P. Tejlor, Borba za prevlast u Evropi 1848–1918, Sarajevo, 1968; R. Raspopović, Diplomatija Crne Gore 1711–1918, Podgorica, Beograd, 1996; Ž. Andrijašević, Š. Rastoder, Crna Gora i velike sile, Podgorica, 2006; B. Pavićević, Sazdanje crnogorske nacionalne države 1796–1878, knj. IV, tom II, Podgorica, 2004.
Ž. Andrijašević, M. Kadić