Feliks Kanic, Crnogorska ratna skupština na Cetinju, „Illustrirte Zeitung”, br. 812, 22. januar 1859.

Kanic, Feliks (Kanitz, Felix), austr. etnograf, putopisac i slikar (Budimpešta, 2. VIII 1829 – Beč, 8. I 1904). Kao slikar nije stekao formalno obrazovanje, ali je izučavanjem umjetničkih djela u bečkim i minhenskim muzejima postao vješt umjetnik. Od 1848. sarađivao je sa jednim od prvih ilustrovanih časopisa Illustrirte Zeitung, koji je izlazio u Lajpcigu od 1843. do 1944. Ovaj neumorni putnik i ugledni reporter obilazio je Balkan četiri decenije. Bio je u Dalmaciji, Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, najduže u Srbiji, i u Bugarskoj. Smatra se prvim pouzdanim etnografom Južnih Slovena. Njegovi verbalni i vizuelni opisi ljudi, događaja, pejzaža veoma su postojan izvor saznanja. Kanicove ilustracije prepoznaju se po preciznom crtežu, sigurnoj kompoziciji, minucioznoj obradi detalja – odjeće, eksterijera i enterijera. Često su potpisane inicijalima FK ili je ispod njih dopisana legenda prema originalnom crtežu Feliksa Kanica. Napisao je knjige o antičkim rimskim iskopinama i vizantijskim crkvama u Srbiji, zbirke putopisnih i etnografskih bilježaka o Srbiji i Bugarskoj, kao i djelo Kraljevstvo Srbije i srpski narod od rimskog doba do kraja 19. vijeka. Od 1870. do 1874. bio je kustos Antropološko-istorijskog muzeja u Beču. Smatra se da je u Crnoj Gori prvi put bio poslije Bitke na Grahovcu, u maju 1858. Zapisao je da se za taj put pažljivo pripremao, izučavajući izvore. Ipak, njegovi crteži Cetinjskog manastira, Biljarde, budvanske tvrđave i crnogorskih planina, objavljeni u lajpciškom magazinu 1853, poslije napada Omer-paše Latasa, svjedoče da je te godine bio u Crnoj Gori ili blizu njenih granica. Izvjesno je da je bio dobro upoznat sa zemljom koja je budila veliko interesovanje evropskog javnog mnjenja. Zbog uravnoteženosti naučnog, književnog i edukativnog karaktera tekstova i slika, njegove crnogorske teme imale su ključnu ulogu u evropskoj recepciji Crne Gore, naročito poslije Bitke na Grahovcu. Za Illustrirte Zeitung pisao je Putne bilješke iz Crne Gore, koje su pratile scene bitke Osmanlija i Crnogoraca na Grahovcu, dočeka crnogorskih ratnika na Cetinju, zasijedanja crnogorske ratne skupštine, ulaska Međunarodne komisije za utvrđivanje granica Crne Gore u Bokokotorski zaliv, pejzaže oko Skadarskog jezera, tvrđave u Boki Kotorskoj, prizore iz svakodnevnog života na Cetinju i okolini. One svjedoče o velikoj medijskoj pažnji upućenoj Crnoj Gori u doba knjaza Danila Petrovića Njegoša. Kanic je bio Knjažev gost na Cetinju 1858. Pažljivo je opisao susret sa crnogorskim vladarom: njegov izgled, odjeću, ordenje, ponašanje, prostor sobe za audijenciju u Biljardi. Opisao je i susret sa knjeginjom Darinkom. Mnogi Kanicovi crteži, prema kojima su izvedene litografije objavljivane u lajpciškom nedjeljniku, čuvaju se u Arhivu Srpske akademije nauka i umetnosti. U istom arhivu čuva se i Kanicov dopojasni portret Danila I, nastao 1860, a koji je, zajedno sa portretima → Anastasa Jovanovića i → Antona Karingera, poslužio → Johanu Besu da načini reprezentativni portret knjaza Danila, koji se čuva u → Narodnom muzeju Crne Gore na Cetinju. Nosilac je austrijskog Ordena cara Franja Josifa i srpskih ordena – Ordena Takovskog krsta i Ordena Sv. Save.

Literatura: M. Vasić, „Feliks Kanic”, Srpski književni glasnik, 16. avgust 1929, 594–603; F. Kanic, Srbija. Zemlja i stanovništvo 1–2, Beograd, 1985–1986; F. Krause, „Das Montenegrobild aus dem Jahre 1858/Anfang 1859 von Felix Philipp Kanitz in der Leipziger ’Illustrierten Zeitung’”, Südost-Forschungen, 52, 1993, 53–71; Lj. Durković-Jakšić, Crna Gora i Boka Kotorska na slikama Feliksa Kanica, Kotor, 1995; N. Makuljević, Crkvena umetnost u Kraljevini Srbiji 1882–1914, Beograd, 2007; N. V. Martinović, Crna Gora u slikarstvu XIX i XX vijeka, Podgorica, 2007; Balkanbilder von Felix Kanitz. Slike sa Balkana Feliksa Kanica, prir. Đ. S. Kostić, Beograd, 2011; S. Brajović, Portreti knjaza Danila I Petrovića Njegoša, Podgorica, 2019.

S. Brajović