Miloš Vušković, Tužbalica Ćetna, 1952, NMCG, Cetinje
Miloš Vušković, Pejzaž, NMCG
Vušković, Miloš, slikar, karikaturista (Cetinje, 17. VIII 1900 – Cetinje, 6. III 1975). Studirao je slikarstvo u Beogradu (1919–1921) i Beču (1924). Nakon studija, vraća se u Beograd, gdje radi kao karikaturista i ilustrator u raznim listovima i revijama, te kao profesor crtanja u Pančevu (1926–1933) i Beogradu (do 1945). Jedan je od osnivača Ošišanog ježa (1935–1941) i njegov dugogodišnji saradnik. Nakon oslobođenja, bio je direktor → Umjetničke škole u Herceg Novom; direktor Umjetničke galerije na Cetinju; predsjednik ULUCG-a. Manirom inventivnog opservatora i suptilnog analitika radio je alegorično-aluzivne karikature rableovskog rafinmana, u britkim parodiranjima svakovrsnih, najčešće političkih anomalija. Egzistirajući između tzv. „čistog slikarstva” i karikature, prošao je određene faze u fizionomisanju likovnog rukopisa. Njegovao je kamerno slikarstvo, u kojem dominiraju portreti i gradski enterijeri. Njegovo slikarstvo između dva svj. rata može se definisati „kao poetski intimizam sa lirskim štimunzima, s toplim, prigušenim koloritom i jednostavnim i smirenim komponovanjem”. Pripadao je beogradskoj umjetničkoj grupi „Oblik”. Aktivizmom i kulturom duha dao je snažan doprinos modernom preobražaju lica domaje. Dolaskom u zavičaj, Vuškovićevo „slikarstvo počelo (je) da se mijenja, da se dalje logično razvija i da sa novim vremenom uspostavlja bližu komunikaciju”. Pejzaž postaje dominantan u njegovim ostvarenjima. Fenomen mora u svom kobaltnom i ultramarinskom plavetnilu, nad kojim zvižde „bure i nevere” i nadimaju oblake, planinski masivi u izmaglici, ispunjeni plavim sjenkama i ružičastim ili britkim munjama, što rasijecaju tminu kao udar sablje, snažno ga inspirišu. Radovi: Cetinjsko polje; Durmitor; Budva; Komovi; Park i dr. izobraženi su „potezima nesputanog impresionizma”, poetično i lepršavo, i istovremeno disciplinovano. Teži da jedinstvenu poeziju ovog podneblja likovno transkribuje. Ti likovni zapisi najvećma čine glavne linije jednog krajolika, njegov skelet i fizionomiju. Njegovi „crnogorski pejzaži nemaju dramske akcente, već jednu intimnu lirsku intonaciju ispod koje stoji toplo strujanje života”. Pokadšto se u njima registruju određene praznine – „velike rupe” proizvedene tonovima koji nijesu na podjednakoj visini. Oni nose jedinstvene „likovne izražajne oznake”, što je posljedica sinkretičke recepture u realizaciji, izraz nesublimirane likovne misli. Dugogodišnje bavljenje karikaturom imalo je izvjesne opstruktivne refleksije na njegove slikarske kreacije, manifestovane u crtežu, kompoziciji i koloritu, a nadasve u tretmanu prostora. Uistinu, autonomnost njegovog umjetničkog subjekta krate i reminiscencije iz baštine duhovnih prethodnika bliskog stvaralačkog kreda i nekih savremenika (od njemačkih ekspresionista do → Mila Milunovića), eksplicite ispoljene formom i formulacijom u ciklusu pejzaža date tematike. I za ostale radove, portrete i mrtve prirode, može se izreći identičan sud (Tužbalica Ćetna, 1952). Nešto kasnije, u procesu stvaralačke transpozicije, ide i do čistih, asocijativnih predjela i lirske poluapstrakcije. Samostalne izložbe: Cetinje (1951. i 1952); Beograd (1933); Titograd (1951. i 1957). Grupno je izlagao i u inostranstvu: Firenca, Rim, Pariz, Beč, Minhen i dr. Dobio je Nagradu AVNOJ-a (1971). Za platno Žena sa šeširom ovjenčan je prestižnom nagradom Politike (1933). On je, inače, prvi laureat ovog odličja. Bio je redovni član Društva za nauku i umjetnost Crne Gore (sada CANU) (→ Crnogorska akademija nauka i umjetnosti) od 1973.
Literatura i izvor: R. Đurović, „Izložba Miloša Vuškovića”, Stvaranje, XII, god. VII, 1952; D. Vujanović, „Novije stvaralaštvo Miloša Vuškovića”, Stvaranje, 9–10, god. XII, 1957; L. Trifunović, „Miloš Vušković, lirski slikani pejzaž”, NIN, 27. V 1962.
N. Martinović