Franc Laforest, Dvor na Cetinju, 1902, NMCG, Cetinje

Franc Laforest, Kotor, 1899.

Laforest, Franc (Thiard de Laforest, Francesco ili Franz Thiard de Laforest, kršten: Franciose Edouard Serafine Thiard de Laforest), fotograf (Beč, 26. IV 1838 – Kotor, 4. IV 1911). Potomak burgundijske porodice Thiard de Bissy i rodonačelnik fotografske porodice, koja kontinuirano djeluje u Boki do kraja II svj. rata. U Beču je 1856. završio trgovačku školu i počeo da fotografiše. Atelje je imao u Šibeniku, Splitu, Dubrovniku, Mostaru i zvanično od 1893. u Kotoru, gdje je ostao do smrti. Na početku svoje fotografske karijere bavio se portretnom fotografijom, ali vrlo brzo izlazi iz ateljea i okreće se ambijentu, panorami, pejzažu, arhitekturi (→ Kotor, Katedrala Sv. Tripuna) i arheološkim nalazištima. Prva fotografska putovanja duž dalmatinske obale nastala su 1866. do Omiša, a 1873. do Boke Kotorske. Sačuvane fotografije svjedoče da se Laforest mnogim motivima vraćao, iznova ih snimao sa istog ili neznatno drugačijeg mjesta. Oprobao se i kao pisac. Izdao je dvije knjige ilustrovane svojim fotografijama: Zapis o starinama Splita (1878) i Bokokotorski zaliv (Die Bocche di Cattaro) (1898). Iste godine objavio je i Album o Dalmaciji (Album von Dalmatien) – krunu svog tridesetogodišnjeg rada, gdje je objedinio sve fotografije snimane duž dalmatinske obale i zaleđa, uključujući i Boku Kotorsku. Od izvornih 190 snimaka velikog formata, nastalih između 1866. i 1898, do danas ih je sačuvano 147. Sa područja današnje Crne Gore su fotografije snimljene u Kotoru, Perastu, Herceg Novom, Risnu, Prčanju, Tivtu, Budvi, Baru, Sutomoru, Cetinju, Podgorici i Stolivu, od kojih su četiri snimka velike panorame nastale spajanjem nekoliko fotografija (panorama Kotorskog kanala snimljena s Vrmca; panorama Boke snimljena s nadvožnjaka i panorama Budvanskog zaliva). Fragmentarno sačuvan, Album je dugo čuvan u zbirci porodice Laforest, a pretpostavlja se da je služio kao ateljeski radni album uzoraka za potencijalne kupce. Taj primjerak Albuma, zajedno sa ostatkom zbirke, poklonjen je Hrvatskom državnom arhivu u Zagrebu 2005. Omiljene teme njegovih fotografija bile su narodno stvaralaštvo i običaji, posebno dalmatinske, crnogorske i hercegovačke nošnje (396 negativa na staklu, foto-album narodnih nošnji, Pomorski muzej Crne Gore, Kotor; digitalizovane fotografije, Institut za etnologiju i folkloristiku, Zagreb), te kotorske svečanosti Sv. Tripuna s Bokeljskom mornaricom. Fotografisao je život ljudi iz Boke, njihovu tradicionalnu odjeću. Jedna od takvih fotografija je fotografija kotorske rive, na kojoj mlada Crnogorka sjedi sa vrećom krompira i iščekuje dolazak novih kupaca. Izrađena sa negativa na staklu, pokazuje tehničku dotjeranost, istančane estetske i umjetničke vrijednosti. Laforest je snimao i studijske portrete, uglavnom cijele figure raznih formata, te grupne fotografije na otvorenom, većeg formata. Kao i Karlo Veber Stariji, fotografiše članove Bokeljske mornarice uz islikanu pozadinu, dekor sa slikom zaliva i broda. U fondu Muzeja kralja Nikole nalazi se nekoliko njegovih fotografija. Jedna je iz 1898, iz zaostavštine dr Lazara Tomanovića, pisca i političara (1845–1932), a druga književnika Jovana Sundečića sa suprugom, poznatog bokeljskog intelektualca. Dvije fotografije iz 1902. potvrđuju njegov boravak na Cetinju u vrijeme vjenčanja knjaza Mirka s Natalijom. Njegovih devet snimaka, objavljenih u Abumu o Dalmaciji i umnoženih 1901. tehnikom višebojnog fotohrom litografskog otiska, poslužilo je kao predložak za štampanje fotohroma firme „Photoglob Zürich”. Oni se čuvaju u Centralnoj biblioteci u Cirihu i Kongresnoj biblioteci u Vašingtonu (oko 10.000). Dvjestotinjak motiva su sa istočne obale Jadrana, a tri fotografije su snimljene u Crnoj Gori: Kotor sa sjeverne strane; Predio iznad Risna prema Verigama; Dolina Crnojevića Rijeke. Izlagao je na Industrijsko-poljoprivrednoj izložbi u Trstu 1882, na kojoj dobija bronzanu medalju. Izlagao je i na Svjetskoj izložbi u Parizu 1900, na kojoj zlatnu medalju dobija Udruženje za promociju turizma u Dalmaciji grofa Haraha. Posthumno su mu fotografije izlagane na izložbama „Boka nekad i danas” (Rijeka, Zagreb, 2010; Dubrovnik, 2012), „Boka kotorska okom Laforesta” (Kotor, 2018). Franc se 1906. udružuje sa Karlom Veberom Mlađim (→ Veber, Karlo). Nakon njegove smrti 1911, posao i atelje vodi njegova supruga Gabrijela Laforest u zajednici sa → Rudolfom Smodlakom, od 1. I 1912. u istom poslovnom prostoru. Osim u Kotoru, ima atelje i u Tivtu, do 1919. U njenom ateljeu, osim šegrta Usmijanija, koji uči zanat tokom 1912, do 1935. rade brojni fotografi: Eugen Gruić iz Novog Sada, Frano Župančić, Josif Stankovski, → Luka Cirigović i dr. Nakon 1935, Gabrijela prenosi svoj zanat u Herceg Novi. Udružuje se sa kćerkom Eleonorom Prelesnik (Mostar, 10. XII 1884 – Ivanić-Grad, 28. II 1969), koja 30. XII 1921. preuzima vođenje njenog fotografskog ateljea, a od 1945. vodi ga druga kćerka Marija (Krušedolac). U međuvremenu, fotografskim zanatom počinje se baviti i Gabrijelin sin → Feliks Laforest. Majstorski ispit iz fotografije polagala je i njegova kćerka Lidija Laforest Čukvas (Herceg Novi, 12. X 1926 – Zagreb, 2016), hrv. grafičarka, dizajnerka i fotografkinja.

Literatura: N. Grčević, Fotografija devetnaestog stoljeća u Hrvatskoj, Društvo povjesničara umjetnosti Hrvatske, Zagreb, 1981; S. Pejović, „Prvi fotografi u Kotoru”, Godišnjak Pomorskog muzeja, XVL–XVLII, Kotor, 1993–1994; A. Seferović, Začetnik vedutizma u Hrvatskoj, Zadar, 1997; N. Grčević, „Franz Thiard de Laforest (zbornik radova za istoriju umjetnosti)”, Peristil, 45, Zagreb, 2002; N. Grčević, „Franz Thiard de Laforest (1838.-1911.) autor knjige ’Die Bocche di Cattaro’, 1898.”, Peristil, 45, Zagreb, 2002, 167–182; N. Grčević, Franz Thiard de Laforest i njegov veliki Album von Dalmatien, Hrvatski državni arhiv, Zagreb, 2005; A. Seferović, Photographia Iadertina, Zagreb, 2009; M. Đurić, „Kulturološko značenje fotografskog pejzaža Crne Gore za identitet grada i njegova simbolička vrijednost”, Medijski dijalozi, 2014.

M. Đurić