Crkva Sv. Ane, Kotor
Crkva Sv. Ane, freska sa predstavom Sv. Martina i molitvenim natpisom, XV v., Kotor
Kotor, Crkva Sv. Ane, arhitektura, slikarstvo, anonim (XIII, XIV, XV v.). Crkva je prvobitno bila jednobrodna, podijeljena pilastrima na tri traveja nejednake dužine i sa polukružnom apsidom. Nad uskim pravougaonim srednjim travejom nekada je stajala kupola. Zapadni i istočni travej zasvedeni su poluobličastim podužnim svodom, prelomljenim u tjemenu. Na pročelju je izveden rasteretni srpasti slijepi luk. Na osnovu stilskih obilježja arhitektonskih elemenata, pretpostavlja se da je izgrađena krajem XII ili početkom XIII v., u vrijeme graditeljskog procvata u Kotoru. Prostrani zapadni travej, friz slijepih arkada i naizmjenično ređanje ružičastog i sivog kamena na fasadama, blizak je arhitektonskim osobenostima → Crkve Sv. Marije Koleđate, dok se paralele za slijepi luk na pročelju mogu naći na → Crkvi Sv. Luke. U narednim vjekovima crkva je imala nekoliko obnova. Najobimnija se dogodila nakon nekog od razornih zemljotresa 1537, 1563. ili 1667. i tada je sakristija produžena prema zapadu, postavši sjeverni brod spojen sa starijim jednobrodnim jezgrom crkve u jedinstven prostor, dok je svod zamijenio srušenu kupolu. Sredinom XIX v. nad pročeljem je izveden zvonik na preslicu, a unutrašnjost je premalterisana. Crkva, u novije vrijeme posvećena Sv. Ani, tokom svoje istorije nekoliko je puta mijenjala titulara. Najprije je bila posvećena Sv. Martinu, čineći dio ženskog benediktinskog manastira, a potom je krajem XV v. postala sjedište bratovštine mesara i posvećena je Sv. Venerandi. Na pročelju se nalaze fragmenti predstave Sv. Hristofora velikih dimenzija sa ćiriličkom signaturom iz sredine XIV v. Starijem sloju živopisa pripada i oštećena figura svetiteljke na južnom pilastru u glavnom brodu. Bolje očuvane su freske iz druge polovine XV v. Na istočnom zidu uz oltarsku apsidu su Sv. Katarina Sijenska sa stigmatima zlatne boje i Sv. Martin obučen u biskupsku odoru. Ispod ovih predstava su molitveni natpisi Katarine i Maruše, koje se obraćaju svecima čija imena nose da mole za njih. Na južnom zidu središnjeg traveja sačuvane su donje polovine dvije predstave: Bogorodica na prestolu i njoj okrenut Sv. Franjo u sceni zadobijanja stigmata. U sjevernom brodu nalazi se gotovo potpuno uništena predstava Sv. Sebastijana, od koje su danas vidljive samo strijele. Na freskama iz druge polovine XV v. zapažaju se stilske karakteristike zrele gotike i slikarski manir blizak krugu → Lovra Dobričevića.
Literatura: C. Fisković, „O umjetničkim spomenicima grada Kotora”, Споменик САН, CIII, Београд, 1953, 71–101; В. Кораћ, „O монументалноj архитектури средњовековног Котора”, Споменик САН, CV, Београд, 1956, 147–163; R. Vujičić, „O novootkrivenim freskama u crkvi Sv. Ane u Kotoru”, Boka, 15 (1983), 423–435; З. Чубровић, „Нови налази на цркви св. Ане у Котору”, ГПМК, XXXIII–XXXIV (1985–1986), 109–114; M. Чанак-Медић, Архитектура Немањиног доба II, Београд, 1989; Т. Бућин Кријешторац, „О првобитној посвети цркве Свете Ане у Котору”, GPMK, XLVII–XLIX (1999–2001), 139–157; V. Živković, „Freske iz XV veka u kotorskoj crkvi Svete Ane. Ikonografska analiza”, Zograf, 28 (2000–2001), 133–138; J. J. Martinović, „Oko ubikacije i dedikacije crkve Svetog Martina u Kotoru”, GPMK, L (2002), 427–436; V. Živković, „The Healing Power of Images and Words: Venetian Influence on the Veneration of Saints in Fifteenth-Century Kotor”, Saints, Miracles and the Image. Healing Saints and Miracuolous Images in the Renaissance, eds. S. Cardarelli – L. Fenelli, Brepols, 2018, 131–146.
V. Živković