Čezare Augusto Koradini, Rusko poslanstvo, 1903, Cetinje
Čezare Augusto Koradini, Vladin dom Kraljevine Crne Gore, 1910, Cetinje
Čezare Augusto Koradini, Italijansko poslanstvo, 1910, Cetinje
Koradini, Čezare Augusto (Corradini, Cesare Augusto), ital. građ. inženjer i arhitekta (?, Italija, druga polovina XIX v. – ?, prva polovina XX v.). U Crnu Goru došao je oko 1896, a ostao do početka balkanskih ratova (1912). Na Cetinju je projektovao i vodio radove na nekoliko reprezentativnih objekata, koji su obilježili arhitekturu Kraljevine Crne Gore na početku XX v., a danas su, zbog svojih kulturno-istorijskih i arhitektonskih vrijednosti, u sistemu državne zaštite nepokretnih kulturnih dobara. Projektant je sistema kanalizacije i rješenja hidrografije Cetinjskog polja sa odvođenjem površinskih voda u Ponor. Izvedeni projekti: Koradini se prvi put pominje kao nadzor gradnje i uređenja enterijera Austrougarskog poslanstva i objekata u vrtu (crkva, tenisko igralište, konjušnica, bunar i sklonište) (1896). Projekat Poslanstva uradio je arh. → Josip Slade-Šilović. Konkordatom koji su potpisali knjaz Nikola I i Sveta Stolica stvoreni su uslovi za izgradnju crkve za vjernike rimokatoličke vjeroispovijesti. Koradini je uradio projekat za Župnički dom i Crkvu Sv. Antuna Padovanskog (1898–1912). Iako su sredstva donirali knjaz Nikola I, papa Lav XIII, biskup Štrosmajer, italijanska kraljica Jelena Savojska, za radove nije bilo dovoljno, pa je tek 1905. završen Župnički dom, a 1912. crkva. Izvedeno stanje mnogo se razlikuje od Koradinijevog projekta. Zgrada Ruskog poslanstva podignuta je 1900–1903. između Varoškoga parka i Ul. vojvode Batrića. Odlukom ruske vlade, projekat je povjeren Koradiniju, koji je s pomoćnikom M. Benedetijem i preduzimač gradnje. Objekat (27,5 x 18 m), koji čine suteren, prizemlje, sprat i visoko potkrovlje, izgrađen je u stilu poznog baroka sa elementima neorenesanse. U prizemnoj zoni naglašen je glavni ulaz, koji ima stepenišni prilaz, kao i dva bočna ulaza. Rizalit je u bogatoj profilisanoj dekorativnoj plastici, barokne stilizacije velikih prozora, na kojima su okviri, krila, šprocne takođe u estetici baroka. Pet velikih prozora sa tjemenim kamenom u stilizaciji palmeta, sa slijepim parapetima, u glavnoj su svečanoj sali, koja štukaturom i floralnom gipsanom profilacijom, sa elementima ruskog folklornog motiva, raskošno bogati enterijer i eksterijer Ruskog poslanstva do najvećih arhitektonskih vrijednosti. Renesansni bogati vijenac sa moždanicima uramljuje ovaj rizalit, da bi iznad vijenca, na mansardi, pet okulusa u floralnim motivima sa girlandama i tjemenim kamenom podigli estetiku, raskoš i bogatstvo fasade. Na blago isturenim bočnim korpusima sa strana rizalita, u dijelu sprata, nalaze se pilastri jonskog stila, sa balkonima na konzolama i ukrasima oko prozorskih otvora sa renesansnim slijepim timpanonima. Krov pokriven eternitom predstavlja originalno konstruktivno rješenje. Mikrourbanizam okoline reprezentativan je u prilaznom dijelu sa dvije kvadratne stražarnice atipičnog krovnog završetka, a oko cijelog placa je likovno stilizovana ograda sa dvije kapije od livenog gvožđa. Unutrašnji holski i stepenišni prostor sa svjetlarnikom i gipsanim radovima, kao i salonski prostori, dosljedni su kako spolja, tako i u enterijeru, demonstrirajući bogatstvo i moć carske Rusije. Stari Crnogorci, zadivljeni ljepotom zgrade, govorili su: „Služila je i služi kao hrana za oči”. Zgrada je kao poslanstvo korišćena do 1915. Prvobitno usvojen projekat Italijanskog poslanstva (1905–1910) rad je braće barona Bagati Valseki iz Milana – Fausta (1843–1914) i Đuzepa (1845–1934), za šta ih je kralj Nikola I odlikovao Danilovim ordenom IV i III stepena. Ministarstvo inostranih poslova Italije angažovalo je 1905. Koradinija za projektovanje i izvođenje radova. Nije poznato u kojoj mjeri je izmijenio prvobitni projekat, ali s obzirom na to da su raniji Koradinijevi projekti – Rusko poslanstvo i Vladin dom – raskošnijeg arhitektonskog izgleda, pretpostavka je da je u većoj mjeri poštovao projekat braće Bagati Valseki. Kamen temeljac postavljen je 1905, ali je zbog nedostatka finansija gradnja nastavljena tek 1909, a završena 1910. Objekat je sagrađen u reonu Nova varoš, okružen parkovskim kompleksom. Čine ga dvije zgrade, rezidencija i manja pomoćna zgrada, spojene zastakljenim pasažom. Površine je 2.231,5 m². Rezidencija ima podrum, prizemlje, sprat i potkrovlje. Projektovana je u maniru eklekticizma, svedene arhitektonike i naglašene simetrije. Na glavnom ulazu je reprezentativan trijem sa četiri antička stuba, zasveden gotičkim krstastim svodovima, a iznad, u zoni sprata, nalazi se otvorena terasa sa ornamentalnom betonskom ogradom. Na četvorovodnom limenom krovu su mansardni prozori – viđenice, koji sa dimnjacima daju vizuelnu specifičnost krovnoj zoni. Smireno fasadno platno, sa ritmom prozorskih otvora uokvirenih svedenom profilacijom, u suprotnosti je sa raskošnim enterijerima, koje čine prostrani holovi i saloni, ukrašeni baroknim i rokoko motivima. Dvorišni kompleks ograđen je u kombinaciji kamena i kovanog gvožđa. Svečanom otvaranju Poslanstva, tada najmonumentalnijeg zdanja na Cetinju, prisustvovao je italijanski kralj Emanuel III sa suprugom Jelenom. Zgrada je kao poslanstvo služila do 1915, a od 1964. u njoj je smještena Nacionalna biblioteka Crne Gore „Đurđe Crnojević”. Vladin dom – zgrada crnogorskog parlamenta, izgrađen je na prostoru između Biljarde i Medovine za samo godinu dana (1909–1910). Kamen temeljac postavljen je 7. VI 1909, a svečano je otvoren na dan proglašenja Kraljevine Crne Gore – 15. VIII 1910. Koradini je dobio pravo izvođenja objekta uz dopunu projekta građ. inž. → Marka Đukanovića, koji je vršio nadzor nad gradnjom. Ovo je prva javna građevina u Crnoj Gori građena armiranim betonom. Njena frontalna fasada sa trijemom u duhu je arhitekture baroka sa elementima neorenesanse, a sveukupno objekat je u duhu skromnog klasicizma, blizak Italijanskom poslanstvu. Zdanje ima prizemlje i sprat u simetričnom četvorougaonom gabaritu, sa atrijumom u sredini. Veličina i bogato dekorisane fasade, profilisani vijenci, kapiteli, raskošni trijem, sa otvorenom terasom na spratu, i istaknutim zabatom na krovnoj konstrukciji s motivom sata i figurama u simbolici dana i noći po renesansnim uzorima, trebalo je da ovo zdanje učine simbolom Kraljevine Crne Gore. Od 1977. u zgradi je smješten → Narodni muzej Crne Gore. Koradini je uradio i projekat Gimnazije na Cetinju u dvije varijante, zatim projekat proširenja Đevojačkog instituta i ljetnjikovac za knjaza Nikolu I u Podgorici, koji nijesu realizovani. Ostali izvedeni projekti: dok je radio u Crnoj Gori i nakon toga, projektovao je nekoliko objekata u italijanskom gradu Bari: Palata Ficaroti (1905–1907), proširenje i rekonstrukcija sa inž. E. Bernihom; monumentalna fontana Fiera del Levante (1929) i dr.
Literatura i izvori: D. Martinović, U. Martinović, Cetinje – spomenici arhitekture, Cetinje, 2008, 86, 93, 101, 123; T. Jović, Diplomatska predstavništva u Knjaževini i Kraljevini Crnoj Gori, Cetinje, 2010, 35, 36, 39, 40, 42, 44, 99, 120; B. Milić, Urbano i graditeljsko nasljeđe Crne Gore u funkciji razvoja, sa posebnim osvrtom na istorijski razvoj i razvojne perspektive Cetinja, doktorska disertacija odbranjena 1988, Beograd, 2013, 104–105, 109–112, 112, 114; S. Burzanović, A. Dajković, Italijansko poslanstvo, Cetinje, 2015; https://www.carenza.it… (pristup 25. VIII 2019); https://www.barinedita.it… (pristup 25. VIII 2019); http://www.artefascista.it… (pristup 25. VIII 2019).
S. Mitrović