Gojko Berkuljan, Udovica, 1962, NMCG, Cetinje

Gojko Berkuljan, Oblak, 1966, NMCG, Cetinje

Berkuljan, Gojko, slikar (Nikšić, 6. IX 1923 – Cetinje, 21. XII 1989). Pripadao je prvoj generaciji Umjetničke škole, slikarski odsjek, koja je osnovana na Cetinju (1946), a zatim izmještena u Herceg Novi (1948) (→ Umjetnička škola u Herceg Novom). Tokom školovanja angažovan je na kopiranju freskopisa Pećke patrijaršije. Radio je kao tehnički urednik lista Pobjeda, konzervator štafelajnog i fresko-slikarstva u Zavodu za zaštitu spomenika kulture (Gospa od Škrpjela). Od 1952. scenograf je u Narodnom pozorištu „Zetski dom” i Dječjem pozorištu „Rajko Begović” na Cetinju. Bio je član prve crnogorske likovne grupe „Trojica” (G. Berkuljan, → Branko Filipović Filo, → Aleksandar Aco Prijić), osnovane 1951. na Cetinju. Kao korisnik stipendije Fonda „Moša Pijade”, studijski boravi u Italiji (1954) i Francuskoj (1959). U zgradi SO Cetinje radi 1957. seriju zidnih slika (Crnogorci, Crnogorke i crnogorski pejzaži). Bavio se i grafičkim dizajnom. Jedan je od osnivača i prvi direktor Likovnog salona „13. novembar” (1965). Neposredno prije odlaska u penziju, obavljao je dužnost direktora CNP-a u Titogradu. Ostvario je bogat i kompleksan likovni opus, koji je prolazio kroz razne faze, počev od modernog tradicionalizma do asocijativne lirske apstrakcije i simbolizma. Inspiraciju nalazi u crnogorskom pejzažu (Cetinje, Skadarsko jezero, Primorje), duhovnom nasljeđu, poeziji, muzici. Do sredine pedesetih godina XX v. slika pejzaže, portrete, mrtve prirode i figuralne kompozicije, poštujući principe klasičnog modernizma (Autobuska stanica, 1955; Pozorište pod snijegom, 1954). U periodu 1956–1960. izdvaja se tzv. srebrna faza, karakterisična po ekspresionističkom maniru – snažnom gestualnom potezu i prigušenoj hromatici, sa pastoznim srebrnastim prelazima (Humci, 1956), i slike na kojima su evidentne stilske karakteristike i motivski sadržaji njegovog slikarstva intimističke poetike (Cvijeće, 1957; Oblak, 1957; Čunovi, 1959). Šezdesete godine predstavljaju najplodniji period njegovog stvaralaštva, koje se ogleda u bogatstvu i raznovrsnosti novih likovnih traženja. Početkom decenije nastaju brojne skice posvećene crnogorskoj ženi – heroini (Oplakivanje puške, 1981. i slika Udovica, 1962, poznata kao crnogorska Madona). Od 1963. u istom vremenskom razdoblju radi kompozicije geometrijskih struktura, asocijativne konotacije (Usnuli grad, Mjesečeva igra, 1963) i slike na kojima unosi dinamičke elemente „vazdušnih vrtloga i svjetlosnih virova” (Planina, 1965; Oblak I, II, 1966). Od 1968. oblici dobijaju apstraktnu formalizaciju (Kameni cvijet, I, II, III) da bi iz njihovog rasprsnutog jezgra nastala serija slika Razvijena forma I, II, II, IV (1969). Početkom sedamdesetih, antropomorfne, asocijativne figure povezuje sa geometrijskim oblicima i djelovima tehnoloških proizvoda/materijala (Venera, Ktitor, 1972) i najavljuje problematiku enformelskog tretiranja slikarske materije (Pejzaž I, 1972). U tom periodu slika više verzija Jezerske igre. Ljubav prema muzici izrazio je (1976–1977) metalnim konstrukcijama, čije boje i ritmovi određuju vrstu i visinu tona – plavog, zelenog. Posljednja – bijela faza nastala je osamdesetih godina (serija slika: Čunovi i Zima). Samostalne izložbe: Cetinje (1953, 1973, 1977. i 2009. retrosp.), Nikšić (1972, 2010), Budva (1973), Bar (1995), Podgorica (2000, posth. 2010, 2018). Izlagao je na brojnim kolektivnim izložbama u zemlji i inostranstvu: Rumunija, Italija, Belgija, Egipat, Velika Britanija, Irska, SSSR, Francuska, Rusija... Dobitnik je više nagrada: Trinaestojulska nagrada (1967); Nagrada grada Cetinja (1968); Nagrada Likovnog salona „13. novembar” (1965, 1966). Nosilac je Ordena rada sa zlatnim vijencem. Bio je član ULUCG-a i SLUJ-a.

Literatura i izvori: M. Lompar, Gojko Berkuljan, pred. kat. retrospektivne izložbe Gojko Berkuljan, Umjetnički muzej Crne Gore, Cetinje, 1977; R. Ćetković, „Gojko Berkuljan”, Likovni život – kritike, prikazi, članci, Podgorica, 1996, 19; O. Perović, „Osobena materijalizacija pejzaža”, Likovna hronika, Monitor, Podgorica, 1998, 55–56; M. M. Marović, „Gojko Berkuljan”, Prostor/Vrijeme/Trajanje, Podgorica, 2000, 30–39; Lj. Zeković, „Berkuljan Gojko”, Leksikon crnogorskih umjetnika, 1945–2001, Podgorica, 2001, 21–22; O. Radulović, „Gojko Berkuljan”, Vrhovi savremene crnogorske umjetnosti, Podgorica, 2004, 38–40; N. Vujošević, „Gojko Berkuljan”, Memento, crnogorska moderna umjetnost, Podgorica, 2005, 40–45; Lj. Zeković, pred. kat. Gojko Berkuljan, Narodni muzej Crne Gore, Centar savremene umjetnosti, Crne Gore, Cetinje, 2009; S. Slovinić, „Gojko Berkuljan (1923–1989)”, Ars Libris (1999–2012), Podgorica, 2013, 555–557.

Lj. Zeković