Spoljna politika Crne Gore od 2006. Poslije obnove državne nezavisnosti (2006), Crna Gora je svoje strateške prioritete usmjerila ka političkim i bezbjednosnim modelima i okvirima zapadnih društava i zemalja. Ova orijentacija ne pojavljuje se tek sa sticanjem nezavisnosti, već je od strane političkih snaga koje su činile independistički pokret bila jasno izražena i ranije i one su je, nakon odluke građana Crne Gore na referendumu od 21. maja 2006. (→ Referendum o državnopravnom statusu Crne Gore), konsekventno sprovele u djelo. Na nivou državne politike, tj. politike → Vlade Crne Gore, može se reći da kontinuitet ovakve orijentacije postoji od kraja 1997, tj. od sukoba sa režimom Slobodana Miloševića. Sticanjem državne nezavisnosti, Crna Gora je evroatlantizam mogla i formalno proglasiti svojim osnovnim pravcem, a članstvo u NATO-u i EU glavnim ciljevima njene spoljne politike. Ovo je učinjeno Deklaracijom o nezavisnosti, koju je → Skupština Crne Gore donijela u junu 2006, a dodatno je osnaženo Ustavom iz 2007. godine. Da ovakvo opredjeljenje zemlje u spoljnoj politici nije samo izbor jedne vladajuće strukture i njenih vlada, deklarativno je potvrđeno i nakon promjene vlasti na avgustovskim izborima 2020, kada je, sporazumom između partija nove vladajuće koalicije, naznačeno da kontinuitet glavnih pravaca spoljne politike ne može biti doveden u pitanje. Prva međunarodna organizacija čiji je Crna Gora postala član je Organizacija za evropsku bezbjednost i saradnju (OEBS), na temelju odluke njenog Stalnog savjeta od 22. juna 2006. godine. Istoga dana, Savjet bezbjednosti OUN donosi Rezoluciju o prijemu Crne Gore u članstvo. Nakon što je Generalna skupština OUN, na sjednici od 28. juna 2006, prihvatila pristupanje Crne Gore, ona postaje 192. država članica svjetske organizacije. Ubrzo nakon prijema, Crna Gora je stupila u članstvo skoro svih agencija i specijalizovanih organizacija OUN, što je rezultiralo otvaranjem crnogorskih diplomatskih misija pri OUN u Njujorku, Beču i Ženevi. Nepunu godinu nakon članstva u OUN, u maju 2007, Crna Gora je postala i 47. punopravna članica Savjeta Evrope. Pridruživanje Svjetskoj trgovinskoj organizaciji (STO) potrajalo je nešto duže usljed dosta teških bilateralnih pregovora sa Ukrajinom, ali je, nakon njihovog uspješnog okončanja, Crna Gora postala članica STO, 29. aprila 2012, čime je potvrđena posvećenost međunarodnoj trgovini u skladu sa važećim pravilima međunarodnih ekonomskih odnosa. Od momenta učlanjenja u OUN, Crna Gora u kontiunitetu iskazuje svoju privrženost principima multilateralizma i posvećena je članica svjetske organizacije. Pravno-normativna osnova spoljne politike Crne Gore definisana je Ustavom iz 2007, te zakonima o vanjskim poslovima iz 2010. i 2017. godine. U Preambuli najvišeg crnogorskog pravnog akta podvlači se privrženost ravnopravnoj saradnji sa drugim narodima i državama, te evropskim i evroatlantskim integracijama. Član 15 Ustava određuje pitanje odnosa sa drugim državama i međunarodnim organizacijama. Smjernice i strateški pravac crnogorske spoljne politike koncipirani su u dokumentu „Spoljnopolitički prioriteti Crne Gore”, koji je Vlada Crne Gore usvojila u novembru 2007, prema kojem tri komplementarna stuba spoljne politike čine: integracija u Evropsku uniju (EU) i organizaciju Sjevernoatlantskog ugovora (NATO), dobrosusjedski odnosi i regionalna saradnja. Pri ovome se naglašava princip pacta sunt servanda, tj. aktivno učešće, preuzimanje obaveza i odgovornosti u radu međunarodnih organizacija čija je Crna Gora članica. Odnosi između Crne Gore i EU uspostavljeni su u julu 2001. kroz Proces stabilizacije i pridruživanja (PSP) tadašnje dvočlane federacije Srbije i Crne Gore – Savezne Republike Jugoslavije (SRJ), da bi se nakon obnove crnogorske nezavisnosti (u maju 2006) Savjet EU izjasnio da će dalju saradnju razvijati sa Crnom Gorom kao državom s punim međunarodnopravnim subjektivitetom. Vladin strateški dokument „Spoljnopolitički prioriteti Crne Gore” iz 2007. određuje evropske i evroatlantske integracije kao primarni zadatak na spoljašnjem i unutrašnjem planu, a na bazi širokog društvenog konsenzusa u Crnoj Gori, kada je u pitanju njeno punopravno članstvo u EU. Prvi ugovorni odnos sa EU uspostavljen je potpisivanjem Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju, 15. oktobra 2007. godine. Sporazum je stupio na snagu 1. maja 2010, čime je definisan institucionalni politički dijalog sa tijelima EU i kreiran pravni okvir međusobne saradnje, koji je i formalno obavezao Crnu Goru na usklađivanje domaćeg zakonodavstva sa pravnom tekovinom EU. Nakon što je 15. decembra 2008. zvanično podnijet zahtjev za članstvo u EU, Crna Gora je u julu 2009. primila upitnik koji je sadržao pitanja iz svih oblasti evropske pravne tekovine. Poslije odgovora, Evropska komisija je u novembru 2010. usvojila preporuku da Crnoj Gori dodijeli kandidatski status, što je i potvrđeno na sjednici Savjeta EU, 17. decembra iste godine. U oktobru naredne godine, Evropska komisija je preporučila otvaranje pristupnih pregovora sa Crnom Gorom, nakon čega je 2012. započeo kompleksan i višeslojan proces, koji i dalje traje. Crnogorski pravni sistem u kontinuitetu se usklađuje sa evropskom legislativom i uporedo povezuje sa državama Jugoistočne Evrope kroz brojne regionalne mehanizme i platforme za saradnju. U svim relevantnim evropskim dokumentima, koji ocjenjuju crnogorski napredak na putu pristupanja EU, naglašeno je da je spoljna politika Crne Gore u potpunosti usaglašena sa zajedničkom spoljnom i bezbjednosnom politikom EU, u čemu Crna Gora prednjači u odnosu na većinu država iz regiona Zapadnog Balkana. Atlantska integracija Crne Gore je proces koji je umnogome bio podudaran pristupanju EU. On je zahtijevao reforme crnogorskog zakonodavnog i upravnog sistema, sistema odbrane i vojske, kao i obavještajnih agencija, uvažavajući uz to istovjetnu važnost razvoja demokratskih institucija, vladavine prava, tržišne privrede i stabilnog bezbjednosnog okruženja. Pozivom Crnoj Gori u novembru 2006. da pristupi „Partnerstvu za mir”, otpočeli su zvanični odnosi sa NATO-om, u okviru čega se definisao pravac saradnje, sa fokusom na demokratske, institucionalne i odbrambene reforme. Dvije godine kasnije, Crna Gora je zatražila prijem u Akcioni plan za članstvo (MAP), na osnovu čega je u decembru 2009. na sastanku šefova diplomatija Alijanse upućen poziv za otpočinjanje implementacije programa savjetovanja, pomoći i praktične podrške, koji se izrađuje na osnovu individualnih potreba zemalja. Iako je bilo očekivanja da će Crna Gora već na samitu NATO-a u Velsu (2014) dobiti poziv za članstvo, odlučeno je da se, umjesto poziva, započne tzv. intenzivni i fokusirani dijalog i da se do kraja naredne godine sagleda progres Crne Gore, što je, u najvećoj mjeri, bilo uslovljeno geopolitičkim dešavanjima na evropskom kontinentu (ukrajinskom krizom), kao i usredsređenošću saveznika na definisanje Akcionog plana spremnosti NATO-a (Readiness Action Plan). Na sastanku ministara vanjskih poslova, u decembru 2015, usvojena je odluka da saveznici pozovu Crnu Goru da postane 29. država članica Alijanse. Članice Alijanse su sprovedene reforme političkog i bezbjednosnog okvira u Crnoj Gori ocijenile uspješnim, pri čemu je afirmisana posvećenost Crne Gore vrijednostima i ciljevima NATO-a i međunarodnoj bezbjednosti, te priznat njen doprinos u pravcu regionalne stabilnosti Zapadnog Balkana. Nakon ratifikacije u državama članicama Protokola o pristupanju Crne Gore Alijansi, koji je potpisan 19. maja 2016, Skupština Crne Gore je na sjednici održanoj 28. aprila 2017. na → Cetinju usvojila Zakon o potvrđivanju Sjevernoatlantskog ugovora i Protokola, uz Sjevernoatlantski ugovor o pristupanju Grčke i Turske, čime su okončane unutrašnje zakonodavne procedure za punopravno članstvo Crne Gore u NATO-u. Predajom instrumenata o ratifikaciji Sjevernoatlantskog ugovora njegovom depozitaru, Vladi SAD, 5. juna 2017. u Vašingtonu, Crna Gora je postala punopravna članica NATO-a. Dva dana kasnije, ispred sjedišta NATO-a u Briselu, upriličena je ceremonija podizanja crnogorske zastave. Učlanjenjem u NATO, Crna Gora je ispunila jedan od deklarisanih spoljnopolitičkih prioriteta i na taj način se ne samo priključila vjerovatno najmoćnijem političko-vojnom savezu ikada stvorenom, nego je po prvi put u svojoj modernoj istoriji institucionalno postala dio zapadnog svijeta, koji baštini vrijednosti pluralističke demokratije, vladavine prava, ljudskih i političkih prava za sve članove zajednice. Pristupanje Crne Gore Alijansi sadrži i geopolitički segment, jer je njenim članstvom cijeli mediteranski pojas od Portugala do Turske de facto stavljen pod odbrambenu i bezbjednosnu kontrolu i okrilje NATO-a. Crna Gora je u regionu Zapadnog Balkana vodila aktivnu spoljnu politiku u cilju otklanjanja posljedica jugoslovenskih ratova (1991–1995), stvaranja uslova da se od konfliktne oblasti region pretvori u stabilno područje, bazirano na razgranatoj međusobnoj saradnji. Kako bi se ostvarili ovi značajni ciljevi, glavni instrumenti spoljne politike Crne Gore bili su: a) insistiranje na politici mira, dobrosusjedstva i prijateljstva među zemljama regiona i samim tim razvijanje što tješnjih bilateralnih odnosa i b) zalaganje za aktivnu saradnju zemalja u regiji u procesu evropskih integracija. Na bilateralnom planu, odnosi sa gotovo svim zemljama u regionu su brzo napredovali, još nakon političkih promjena iz 1997, a posebno nakon što je Crna Gora postala nezavisna država. Četiri zemlje regiona – Albanija, Hrvatska, Sjeverna Makedonija i Slovenija – danas su saveznice Crne Gore u okviru NATO-a, što međusobnim odnosima daje novu dimenziju. Odnosi sa Bosnom i Hercegovinom su prijateljski i bez otvorenih pitanja, a i dvije zemlje su bez problema ratifikovale Ugovor o državnoj granici između njih (→ Granice Crne Gore). Slijedeći svoju politiku učvršćivanja mira i stabilnosti u regionu, Crna Gora se 2008. priključila zemljama koje su priznale nezavisnost Kosova i uspostavila je sa njim standardne diplomatske odnose. Odnosi Crne Gore sa Srbijom uvijek su bili kompleksni – kako u doba njihovih zajedničkih postjugoslovenskih država (SRJ i SCG), tako i od kada su, odlukom građana Crne Gore na referendumu od 21. maja 2006, obje države postale nezavisne. U ovim odnosima, periodi saradnje i međusobnog razumijevanja smjenjivali su se sa razdobljima političke napetosti, pa i političkih sukoba. Ove napetosti dva puta su dobile i diplomatsku formu, proglašavanjem ambasadora jedne od zemalja personom non grata od strane zemlje u kojoj je ambasador bio akreditovan. Vlada Republike Srbije je ovaj akt preduzela protiv crnogorske ambasadorke u Beogradu, nakon što je Crna Gora priznala nezavisnost Kosova, na šta nije uslijedio, inače uobičajeni, recipročan odgovor. Dvanaest godina kasnije, u decembru 2020, MVP (→ Ministarstvo vanjskih poslova Crne Gore) je proglasilo personom non grata ambasadora Republike Srbije u Podgorici zbog tendencioznog tumačenja značajnih datuma crnogorske istorije i miješanja u političke procese u Crnoj Gori, što izlazi iz okvira uobičajene diplomatske prakse. Crnogorska spoljna politika u osnovi je slijedila isti princip u odnosima sa Srbijom kao i sa ostalim državama u regionu. Činjenica da je Srbija bila i ostala najveći spoljnotrgovinski partner Crne Gore, kao i da su dvije zemlje intenzivno sarađivale u procesu evropskih integracija, samo su neki od pokazatelja ovakvog kursa. S druge strane, napetosti u odnosima imaju kako svoju istorijsku pozadinu, tako i svoje savremene uzroke, vezane za jugoslovenske ratove (1991–1995) i njihove posljedice, kao i težnju Srbije da, u skladu sa svojim regionalnim ambicijama i planovima, utiče na političke odnose u Crnoj Gori. U odnosima sa velikim silama, svakako se, kao ključno, izdvaja strateško partnerstvo Crne Gore sa SAD, koje datira de facto od 1997, a naročito je došlo do izražaja tokom intervencije NATO-a protiv SRJ (1999) ili u procesu učlanjenja Crne Gore u NATO, koji je trajao čitavu deceniju – od priključenja „Partnerstvu za mir” (2006) do dobijanja formalnog statusa saveznice (2017). Strateško partnerstvo svakako je ojačano činjenicom da su dvije zemlje sada saveznice u NATO-u i da su SAD uvijek, pa i danas, bile neformalni lider Alijanse. Ovakav razvoj događaja ubrzo je dobio i svoju formalnu potvrdu. U razmaku od dvije godine (2017–2019) došlo je do posjeta Crnoj Gori, najprije potpredsjednika SAD Majka Pensa, a zatim i državnog sekretara Majka Pompea. Ovo su bile posjete najvišeg nivoa, koje su SAD učinile Crnoj Gori od kada su 1905. prvi put uspostavljeni diplomatski odnosi između dvije zemlje. Odnosi Crne Gore i Rusije imali su različite faze – od razumijevanja, prijateljstva, brzog priznanja nove države od strane Rusije i izražene aktivnosti ruskog kapitala u Crnoj Gori nakon sticanja nezavisnosti (2006), do miješanja u unutrašnje prilike u Crnoj Gori i optužbi protiv crnogorskih zvaničnika. Po svemu sudeći, negativna prekretnica nastupila je nakon revolucije na Majdanu (2014), kada je u Ukrajini sa vlasti oboren proruski predsjednik Janukovič, a Rusija uzvratila nelegalnom aneksijom ukrajinskog poluostrva Krim. Od tog momenta, naglo se zaoštrava, do tada relativno umjeren i uzdržan, ruski pristup atlantskim integracijama na Zapadnom Balkanu. Rusija zauzima stav da će svako proširenje NATO-a u regionu biti posmatrano kao provokacija usmjerena protiv Moskve, a u tom momentu Crna Gora je bila kandidat za novog člana Sjevernoatlantskog saveza. Imajući u vidu da su evroatlantske integracije bile već čvrsto definisani prioriteti Crne Gore, a da se na ovo nadovezala i odluka Crne Gore da se, slijedeći zajedničku spoljnu i bezbjednosnu politiku EU, priključi sankcijama EU protiv Rusije zbog aneksije Krima i sukoba u istočnoj Ukrajini, politički sukob je, po svemu sudeći, bio neminovan. Nova velika svjetska nezapadna sila – Kina, svoj uticaj na Zapadni Balkan i Evropu uglavnom ostvaruje ekonomskim instrumentima i nastoji da se ne miješa u unutrašnju politiku zemalja regiona. Današnji odnosi Crne Gore i Kine mogu se ocijeniti kao dobri i prijateljski, pri čemu je Kina ekonomski partner u jednom od ključnih razvojnih i infrastrukturnih projekata – izgradnji auto-puta Bar – Boljare. Crna Gora je, takođe, jedna od evropskih članica mehanizma „17+1” za ekonomsku saradnju sa Kinom i privlačenje njenih kreditnih linija. Od 2008. Crna Gora je postala zemlja koja participira u međunarodnim mirovnim misijama i operacijama, čime, u skladu sa svojim realnim mogućnostima i kapacitetima, doprinosi međunarodnom miru i bezbjednosti. U oktobru 2008. usvojen je Zakon o učešću pripadnika Vojske Crne Gore, civilne zaštite, policije i zaposlenih u organima državne uprave u mirovnim misijama i drugim aktivnostima u inostranstvu. Od tada su predstavnici Crne Gore bili dio mirovnih snaga u Avganistanu, Maliju, Zapadnoj Sahari, Liberiji, Somaliji, dok od 2018. učestvuju u NATO misijama KFOR-a na Kosovu i u Pojačanom isturenom prisustvu (Enhanced Forward Presence – EFP) u Letoniji. Takođe, Crna Gora ima posmatrački status u dvije međunarodne organizacije – Pokretu nesvrstanih zemalja (PNZ) od 2008. i Organizaciji američkih država od 2014. godine. Svojim posmatračkim statusom, Crna Gora iskazuje interesovanje za razumijevanje problema ovih zemalja i razvijanje odnosa sa mnogima od njih. U 2021. Crna Gora ima 37 diplomatsko-konzularnih predstavništava, odnosno 28 ambasada, šest misija i četiri generalna konzulata. Njena diplomatska mreža osnažena je otvaranjem 60 konzulata na čelu sa počasnim konzulima. Na osnovu spoljnopolitičkih prioriteta i u skladu sa sopstvenim mogućnostima, diplomatska mreža sa ovakvom strukturom jedan je od glavnih instrumenata vođenja aktivne spoljne politike Crne Gore.