Viktor Emanuel III Savojski

Viktor Emanuel III Savojski (Napulj, 1869 – Aleksandrija, Egipat, 1947), kralj Italije od 1900. do 1946. godine. Na kraljevski tron stupio je poslije smrti svoga oca, italijanskog kralja → Umberta I Savojskog. Kao nasljednik italijanskog prijestola, vjerio se na → Cetinju, avgusta 1896, sa crnogorskom knjeginjicom Jelenom Petrović Njegoš (→ Savojska, Jelena), kćerkom knjaza → Nikole I Petrovića Njegoša. Dva mjeseca kasnije, italijanski prijestolonasljednik i crnogorska knjeginjica vjenčali su se u Rimu. U braku sa Jelenom Savojskom imao je petoro djece (Jolanda, Mafalda, Umberto, Đovana i Marija Frančeska). Nakon dolaska na prijesto, poštovao je ustavni poredak, ne pokušavajući da izvan svojih nadležnosti utiče na vođenje spoljne i unutrašnje politike. Podržavao je politiku savezništva sa Francuskom i Rusijom, održavanje stabilnosti Osmanskog carstva, ali i snaženje italijanskog prisustva u Albaniji. Početak njegove vladavine obilježila je i ekspanzija italijanskog ulaganja u industriju i saobraćaj u Crnoj Gori. U zvaničnoj posjeti boravio je na Cetinju avgusta 1910, prilikom → proglašenja Crne Gore za kraljevinu. Za vrijeme njegove vladavine, Italija je učestvovala u dva svjetska rata. Iako se u početku Prvog svjetskog rata zalagao za politiku neutralnosti, podržao je 1915. ulazak Italije u rat na strani sila Antante. Odbio je prijedlog vlade da zavede vanredno stanje i uz pomoć vojske spriječi fašistički marš na Rim, ponudivši oktobra 1922, fašističkom vođi Benitu Musoliniju funkciju premijera. Nakon što je italijanska vojska 1936. zauzela Abisiniju (Etiopiju), titulisao se kao car Abisinije (1936–1943), a tri godine kasnije, nakon italijanske okupacije Albanije, i kao kralj Albanije (1939–1943). Kao sila Osovine, Italija se u Drugom svjetskom ratu borila sa Njemačkom i Japanom protiv savezničkih država. Zahtijevao je od Musolinija da podnese ostavku jula 1943, a potom i naredio njegovo hapšenje, povjerivši premijersku funkciju maršalu Pjetru Badolju. Nakon što su savezničke države obznanile vijest da je Italija potpisala sporazum o primirju i kapitulaciji, iz straha da ga ne zarobe Njemci, sa vladom i jednim brojem državnih i vojnih funkcionera, iz Rima odlazi u Brindizi. Po dolasku u Brindizi, objavio je rat Njemačkoj. U nastojanju da ojača položaj monarhije uoči referenduma o državnom uređenju Italije, abdicirao je 9. maja 1946, prepustivši kraljevski prijesto sinu Umbertu II. Nakon abdikacije preselio se u Egipat, gdje je umro 1947. godine.

Literatura: Enciklopedija Leksikografskog zavoda, knj. 7, Zagreb, 1964; S. Romano, Istorija Italije: od Risorđimenta do današnjih dana, Beograd, 2006; M. Lekić, Istorija Italije: od Kavura do Montija (1861–2011), I, Podgorica, 2011.

M. Šćekić