Učesnici Podgoričke skupštine

Podgorička skupština i detronizacija dinastije Petrović Njegoš. Nakon kapitulacije Crne Gore u Prvom svjetskom ratu, savezničke vlade su odlučile da se nakon završetka rata formira južnoslovenska država, na čelu sa srpskom dinastijom Karađorđević, da Crna Gora prije toga bude pripojena Kraljevini Srbiji, a dinastija Petrović Njegoš (→ Petrovići Njegoši) da bude detronizovana. Zatadak da sprovede ovaj plan dobila je srpska vlada. Rad srpske vlade na prisajedinjenju Crne Gore započeo je poslije njenog oslobođenja od austrougarske okupacije, novembra 1918. godine. Za organizaciju prisajedinjenja formiran je Centralni izvršni odbor za ujedinjenje, sastavljen uglavnom od Crnogoraca koji su bili u službi srpske vlade. Centralni izvršni odbor za ujedinjenje je najprije odlučio da sprovede izbore za tzv. Veliku narodnu skupštinu, u kojoj je trebalo da se nađu pristalice prisajedinjenja Crne Gore Srbiji. Da bi u toj namjeri uspjeli, članovi Centralnog izvršnog odbora su donijeli posebna pravila, koja nijesu bila u skladu sa crnogorskim izbornim zakonodavstvom i nijesu garantovala izražavanje stvarne izborne volje crnogorskih državljana. Pravila koja je Odbor donio predviđala su posredne izbore, i to da svaka kapetanija, srez i varoš odredi od pet do petnaest povjerenika, a zatim da povjerenici izaberu poslanike za tzv. Veliku narodnu skupštinu. Proces biranja povjerenika i poslanika u potpunosti su kontrolisali činovnici srpske vlade, koji su na raspolaganju imali i vojnu silu. U vrijeme izbornog procesa, na → Cetinju se pojavio plakat zelene boje, na kome su bila imena pristalica sporazumnog i ravnopravnog ujedinjenja Crne Gore i Srbije, dok su se na bijelom plakatu nalazila imena pristalica prisajedinjenja. To će uticati da ove dvije političke grupacije kasnije dobiju nazive po boji plakata – ,,zelenaši” i ,,bjelaši”. Kada su određeni poslanici za Veliku narodnu skupštinu, odlučeno je da se Skupština sastane 24. novembra 1918. u Podgorici, a ne na Cetinju, prijestonici Crne Gore, jer su protivnici prisajedinjenja ovdje bili brojni. Kako je i planirano, zasijedanje Velike narodne skupštine u Podgorici započelo je 24. novembra 1918. i trajalo je do 29. novembra. U ovom periodu održano je pet redovnih sjednica. Poslanici Velike narodne skupštine jednoglasno su 26. novembra 1918. odlučili: ,,1. Da se kralj → Nikola I Petrović Njegoš i njegova dinastija zbaci sa crnogorskog prijestola; 2. Da se Crna Gora s bratskom Srbijom ujedini u jednu državu pod dinastijom Karađorđevića, te tako ujedinjena stupi u zajedničku Otadžbinu našeg troimenog naroda Srba, Hrvata i Slovenaca; 3. Da se izabere odbor od pet lica, koji će rukovoditi poslovima dok se ujedinjenje Srbije i Crne Gore ne privede kraju; 4. Da se o ovoj skupštinskoj odluci izvijesti kralj Crne Gore Nikola Petrović, vlada Kraljevine Srbije, prijateljske Sporazumne sile i sve neutralne države.”

Odluke Podgoričke skupštine bile su nelegalne i nelegitimne jer nelegalni skup građana, koji je nazvan Velikom narodnom skupštinom nije imao ustavni i zakonski kapacitet da donose odluku o državnom statusu Crne Gore i statusu njene vladajuće dinastije. Centralni izvršni odbor, kao grupa građana, nije mogao da raspiše legalne izbore, jer po članu 2 crnogorskog Zakona o izboru narodnijeh poslanika, koji je još bio na snazi, izbore raspisuje kralj. Centralni izvršni odbor nije mogao ni da donese izborne zakone, jer je to bilo u nadležnosti Crnogorske narodne skupštine i kralja (→ Ustav za Knjaževinu Crnu Goru od 1905, član 71). Ipak, nijedna velika sila zvanično nije priznala odluke ove skupštine, ali ih nije ni osporila. Iako su crnogorski kralj i vlada kod vlada velikih sila zadržali status oficijelnih predstavnika Crne Gore i poslije Podgoričke skupštine, najuticajnije velike sile su faktički odobrile novostvoreno stanje – Crna Gora je postala dio Kraljevine Srbije, a dinastija Petrović Njegoš je ostala bez vlasti i države kojom je vladala više od dva vijeka. Na osnovu načina na koji je izvršeno detronizovanje, odnosno ,,zbacivanje” dinastije Petrović Njegoš, jasno je da je riječ o prevratu, koji je izveden kao manifestacija volje tobožnjih narodnih predstavnika, odnosno slobodno izražene volje crnogorskih državljana. Proces biranja poslanika za skupštinu u Podgorici, koji je sproveden mimo važećih zakona, i u organizaciji vlade susjedne države, pokazuje da izabrani poslanici nijesu bili istinski i zakonski narodni predstavnici, već organizovana skupina političkih protivnika kralja Nikole i njegovog režima, tako da njihova odluka ne iskazuje stvarnu volju crnogorskih državljana.

Literatura: D. Vujović, Ujedinjenje Crne Gore i Srbije, Titograd, 1962; D. Vujović, Podgorička skupština, Zagreb, 1988. D. Živojinović, Crna Gora u borbi za opstanak 1914–1922, Beograd, 1996; Ž. M. Perić, „Crna Gora u jugoslavenskoj federaciji”, Ekonomist, 7–9, 1940; M. Šuković, Podgorička skupština, Podgorica, 1999; J. Bojović, Podgorička skupština 1918, Gornji Milanovac, 1989; Uloga Francuske u nasilnoj aneksiji Crne Gore (Zvanična dokumenta Ministarstva inostranih djela Kraljevine Crne Gore), priredio Š. Rastoder, Bar, 2000.

Ž. Andrijašević