Castanea sativa Miller
Castanea sativa Miller, plod
Castanea sativa Miller, cvasti
Castanea sativa Miller (fam. Fagaceae), koštanj, kostanj, pitomi kesten, listopadno drvo koje može porasti preko 30 m. Ima bogato, granato stablo, duguljaste, kožaste listove sa krupno nazubljenim obodom. Muški cvjetovi su grupisani u dugačke, uspravne, resolike cvasti, u čijoj osnovi su smješteni ženski cvjetovi. U bodljastoj kupoli nalazi se nekoliko plodova, ili samo po jedan krupni plod kod nekih kultivara. Smatra se da je Mala Azija prapostojbina kestena, a njegov današnji areal je u velikoj mjeri rezultat antropogenih aktivnosti, s obzirom na to da se zbog ukusnih plodova vrsta kultiviše još od doba Rimskog carstva. U Crnoj Gori koštanjeve šume rastu na sjevernim padinama planinskog masiva → Rumije (Kostanjica, Ostros, Livari, Boljevići) i u → Boki Kotorskoj (Stoliv, Kostanjica), dok se pojedinačni primjerci koštanja bilježe na još nekoliko lokaliteta. Submediteranske šume pripadaju asocijaciji Querco confertae-Castanetum montenegrinum Černjavski et al. 1949, u čijem spratu drveća apsolutno dominira koštanj, uz koji se bilježe Quercus frainetto Ten., Fraxinus ornus L., Carpinus orientalis Miller. Primorske šume koštanja, koje su razvijene na sjevernoj ekspoziciji u zoni od oko 10–200 mnv, opisane su kao posebna asocijacija Lauro-Castanetum sativae Janković 1966. Izražena karakteristika ove asocijacije je njen mješoviti karakter – pored listopadnih elemenata značajno je i učešće vječnozelenih vrsta. Najviši sprat zajednice gradi Castanea sativa Miller, dok u donjem spratu drveća i spratu žbunja značajno učešće ima → Laurus nobilis L. O značaju zaštite koštanjevih šuma u Crnoj Gori pisalo se još polovinom prošlog vijeka, kada je istaknuto da su važan izvor plodova koji se koriste u ishrani, ali i bitna zaštita od erozije silikatne podloge koja se lako raspada. Kestenove šume se nalaze na Habitat Direktivi (9260 Šume pitomog kestena), tako da imaju međunarodni značaj zaštite.
Lit.: Milan Anić, Orijaška stabla pitomog kestena, Priroda, 53 (6–7), Zagreb, 1966, str. 192–194. Milorad M. Janković, Lauro-Castanetum sativae M. Jank., nova termofilna i eumediteranska zajednica pitomog kestena i lovora u Boki Kotorskoj, i njena subasocijacija ericetosum M. Jank., kao degradacioni stupanj, Arhiv bioloških nauka, 18 (1), Beograd, 1966, str. 9–10. Vukić Pulević, Endemične i neke rijetke i prorijeđene vrste drveća u flori i vegetaciji Crne Gore, Poljoprivreda i šumarstvo, 12 (3), Titograd, 1966, str. 81–97. Pavle Černjavski, Oleg Grebenščikov & Zagorka Pavlović, O vegetaciji i flori Skadarskog područja, Glasnik Prirodnjačkog muzeja u Beogradu, B (1–2), Beograd, 1949, str. 4–91. Koviljka Stefanović, Uporedna karakteristika zemljišta u dvema submediteransko-mediteranskim kestenovim zajednicama Crne Gore (Lauro-Castanetum sativae M. Jank. i Querceto-Castanetum montenegrinum Greb.), Ekologija, 17 (1), Beograd, 1982, str. 25–30. Danka Petrović, Floristička i vegetacijska studija planinskog masiva Rumije, Doktorska disertacija, Podgorica, Univerzitet Crne Gore, Prirodno-matematički fakultet, 2011, str. 1–406. Aleksandar Odalović, Ranko Prenkić, Darko Dubak, Miodrag Jovančević, Miroslav Čizmović & Marija Radunović, Effect of ecological conditions on expression of biopomological characteristics of chesnut (Castanea sativa Mill.) in natural populations of Montenegro, Genetika, 45 (1), Beograd, 2013, str. 251–260.
D. Caković