Vinova loza i vino u likovnoj baštini, zastupljenost vinove loze i vina u likovnoj umjetnosti. Tokom dugog višemilenijumskog gajenja vinove loze i proizvodnje vina iz njenih plodova, ova poštovana i kultna biljna vrsta postala je predmet interesovanja brojnih stvaralaca iz oblasti umjetničke kulture: književnika, muzičara, likovnih i primijenjenih umjetnika, čija se ostvarenja identifikuju širom Zemljine kugle. U kontekstu razvoja likovne i primijenjene umjetnosti na evropskim prostorima, uključujući i sadašnju Crnu Goru, vinova loza i vino poseban značaj dobijaju u sklopu sakralnih tema povezanih sa politeističkim religijama antičke Grčke i Rima, kao i monoteističkim hrišćanstvom. Jedna od omiljenih ličnosti olimpijskog Panteona u antičkoj Grčkoj bio je Dionis – bog zanosa (→ Dionis (Bahus – Oziris), dionizijski kult), veselja, plodova i vina. Njegovu alternativu u starom Rimu nalazimo u ličnosti Bahusa, koji se u određenim periodima smatrao isključivo bogom vina. Vinograd, vinova loza i vino izuzetno važan značaj imaju u sklopu simbolike hrišćanske religije, o čemu svjedoče biblijski tekstovi. Tako prema riječima proroka Isaije (Is., 5−7) „Vinograd Jahve nad vojskama dom je Izraelov, izabrani narod njegov su ljudi Judejci”. Prema tekstu Jevanđelja po Jovanu (Jov., 15,1, 5,8), Hrist saopštava: „Ja sam pravi trs i moj je Otac vinogradar, ja sam trs vi ste mladice”. U sva četiri jevanđelja (Mat., 26,17−26; Mk., 14,12−22; Lk., 22, 7−14; Jov.13, 21−30) opisuje se Tajna večera. Riječ je o prikazu Hrista i apostola za stolom u toku jevrejske pashalne večere. Nudeći apostolima hljeb i vino, Hristos ih identifikuje kao svoje tijelo i krv. Upravo hljeb – tijelo i vino – krv neizostavni su elementi u okviru izvođenja najvažnijeg hrišćanskog rituala liturgije − mise. Pojedini teolozi prvim javnim Hristovim čudom smatraju pretvaranje vode u vino na svadbi u Kani Galilejskoj, što je opisano u Jevanđelju po Jovanu (Jov., 2, 1−12). Još iz perioda IV vijeka, ovo Hristovo čudo počinje da se tretira kao tema u evropskoj likovnoj i primijenjenoj umjetnosti. Pored navedenih primjera, vinova loza i vino mogu se simbolički dovesti u vezu sa pojedinim kanonizovanim svetiteljima. Tako se → Sv. Trifun (Tripun, Trifon), patron čuvene kotorske katedrale, smatra zaštitnikom vrtlara – kod pravoslavaca pokroviteljem vinogradara. U katoličkoj ikonografiji pojavljuju se i takozvani vinski sveci, na čiji dan se vrše određene radnje oko obrade vinograda i nastanka vina: Sv. Vinko đakon – prvi odlazak u vinograd; Sv. Juraj – prvi put se okopava trsje (čokoti); Sv. Ivan Krstitelj – ponovo okopavanje trsja (čokota) i uklanjanje suvišnih mladica (lastara); Sv. Mihovil – obavlja se berba grožđa; Sv. Martin – pretače se mlado vino. U okvirima tematskog opusa antičkog slikarstva, kada je u pitanju predstava grčkog Dionisa ili rimskog Bahusa, pojedinačno ili u okviru razvijenijih kompozicija, slikaju se i lastari vinove loze, kao i grozdovi grožđa. Takve predstave na prostoru Crne Gore nijesu sačuvane. Međutim, kada je u pitanju antičko doba, vino se može dovesti u vezu s izradom umjetnički oblikovanih posuda. Specijalne keramičke posude, u koje se sipa vino – ojnohoe, laginosi i krateri – pronađene su na prostoru Budve i datiraju iz početnih godina nove ere (→ Posude za vino (transport, čuvanje, konzumacija)). Prema mišljenju pojedinih istraživača, i čuvena pljevaljska diatreta (IV v. n. e.), reprezentativni primjer rimske primijenjene umjetnosti u staklu, pronađena na lokalitetu Municipium S. kod Pljevalja, služila je kao luksuzni pehar, u koji se sipalo vino. Tokom srednjeg i novog vijeka, u sakralnoj umjetnosti Duklje – Zete – Crne Gore mogu se identifikovati motivi indirektno povezani sa vinovom lozom, grožđem i vinom, a prisutni su i oni koji ih predstavljaju u njihovom prirodnom obliku. Slikarski prikazi Tajne večere i svadbe u Kani mogu se sagledati u više primjera. Između ostalog, nalazimo ih u zidnom slikarstvu Sv. Marije Koleate u Kotoru (XIV vijek), te Manastira Morače kod Kolašina (XVI vijek), Nikoljca u Bijelom Polju (XVI vijek), Pive blizu Plužina (XVII vijek) i Dobrilovine kod Mojkovca (XVII vijek). Tokom srednjeg i novog vijeka, posebna pažnja pridavala se umjetničkoj izradi bogoslužbenih predmeta, među kojima je počasno mjesto zauzimao pehar – kalež, u koji se sipa pričesno vino. Ova djela primijenjene umjetnosti, raskošnog ukrasa, sačuvana su u manastirskim riznicama i crkvama Crne Gore i publici su dostupna u umjetničkim fondovima Katedrale Sv. Tripuna, Cetinjskog manastira, te Manastira Savine, Pive i Sv. Trojice u Pljevljima. Najveću pažnju u kontekstu predmetne teme privlači jedan unikatni pehar iz XVII vijeka, koji se nalazi u Sv. Trojici pljevaljskoj. Izrađen je od srebra sa pozlatom, a njegov gornji dio formiran je u obliku grozda grožđa. Što se tiče prirodnog prikaza vinove loze, grožđa i vina u sakralnoj kulturi na prostoru Crne Gore, oni se, pored rijetkih primjera u likovnom ukrasu rukopisnih i štampanih knjiga, najizrazitije manifestuju u oblasti reljefne skulpture i duboreza. Kada je u pitanju skulptorska djelatnost, tipične primjere nalazimo na području drevnog Kotora. Na fragmentu pluteja (kamena pregradna ploča) izrađenog u IX vijeku, koji se čuva u Crkvi Sv. Marije Koleđate, nalazi se scena gdje čokote (trsove) vinove loze sa grozdovima kljucaju dva goluba. U pitanju je simboličan prikaz euharistije, jednog od najsvečanijih činova hrišćanskog kulta, čiji su djelovi pretvaranje hljeba i vina u tijelo i krv Hristovu. Veoma je zanimljiva i dekoracija monumentalne kamene rozete (XVII vijek) na glavnoj fasadi Crkve Sv. Tripuna. Na 16 dekorativnih stubića, unutar rozete, postavljen je ukras u vidu lišća vinove loze, sa grozdovima koje kljucaju ptice raširenih krila. Isti motiv pojavljuje se i na rubnim djelovima kruga rozete. Vijenac vinove loze sa plodovima i ptice koje ih kljucaju pojavljuju se i na kružnom obodu ulazne galileje Katedrale Sv. Tripuna. Za razliku od dekoracije rozete, ovaj skulptorski ukras, izrađen u doba XVII vijeka, sadrži i grupu dječaka koji posežu za plodovima. Vinova loza i grožđe pojavljuju se i u okviru vanredno kvalitetne duborezačke aktivnosti, čiji su produkti sačuvani u pravoslavnim hramovima. Na jednom od najljepših balkanskih ikonostasa, rađenom u XVII vijeku za Manastir Piva, duborezni pozlaćeni ukras sadrži i brižljivo obrađene lastare vinove loze sa grozdovima grožđa. Isti motiv pojavljuje se i na duborezu ikonostasa u Manastiru Nikoljac, koji datira sa početka XVIII vijeka. Lastari vinove loze sa plodovima (grožđem) izrađeni su i na minuciozno oblikovanim drvenim ramovima nekih ikona koje se nalaze u Manastiru Morača: ikona Sv. Save i Sv. Simeona sa Savinim žitijem i Sv. Jovana Krstitelja sa žitijem – oba iz XVII vijeka. U savremenoj crnogorskoj likovnoj umjetnosti rijetko se pojavljuju teme vezane za vinovu lozu, njene plodove i vino. Možda je vrijedno izdvojiti radove slikara Predraga Gazivode i vajara Marka Petrovića Njegoša, u čijim se kreativnim opusima mogu uočiti pomenute teme. S druge strane, razvoj grafičkog i modnog dizajna donio je mnoštvo umjetničkih ostvarenja, u kojima se kao teme tretiraju vinova loza i njeni plodovi (plakati, ilustracije knjiga, oznake firmi, jelovnici, etikete, garderoba i dr.).