Đuteza, arhitektura, anonim (IV–III v. p. n. e., VI v., IX v.). Gradina se nalazi na istočnom rubu Dinoškog polja, na oko 7 km udaljenosti od Podgorice. Imala je važan strategijski položaj, sa kojega je bilo moguće kontrolisati rimski put koji je povezivao Skadar i Dokleju. U obližnjoj pećini Nogatica pronađeni su materijalni ostaci iz ranobronzanog i helenističkog perioda. Ilirsko-helenistička gradina, podignuta u periodu IV–III v. p. n. e., ima oblik nepravilnog pravougaonika (stranica 70–75 m), koji zatvara površinu od oko 52 ara. Bedemi sa južne strane najprilagođeniji su konfiguraciji terena. Sa zapadne i istočne strane, izlomljeni su na više mjesta pod blagim uglovima. Zidovi, širine od 3 do 7 m, građeni su u suvozidu, dijelom od velikih tesanih i pritesanih kamenih kvadera, a dijelom od lomljenog kamena. Ima mišljenja da je gradina bila sjedište ilirskog plemena Kinabri, što se dovodi u vezu sa toponimom Cinna iz rimskih itinerera. U VI v., na centralnom prostoru ilirsko-helenističke gradine, podignuto je vizantijsko utvrđenje, potkovičastog oblika, koje okružuje vrh brda sa zapada, istoka i sjevera, dok je na jugu pravolinijski naleglo na pravac zida akropole iz ilirskog perioda, a zadržava se i ulaz na južnoj strani. Utvrda je rađena od lomljenog kamena sa grubo izvedenim licem, trpancem u sredini, zalivenim debljim slojem maltera. Zidovi, sačuvani u dužini od 116 m, širine su od 0,60 do 1,40 m, a na pojedinim mjestima očuvani su do visine od 2 m. Kula na zapadnoj strani, polukružna, prizidana uz spoljašnji dio bedema, otvorom je vezana za unutrašnjost grada, a otkrivene su uklesane stepenice koje vode u unutrašnjost kule. Sjeverna kula, potkovičaste osnove, očuvana je najlošije. Kula na istočnoj strani, najbolje očuvana, petougaone osnove, pruža se uz liniju bedema u dužini od 5,8 m, a ulaz u nju je sa spoljašnje strane. Najveći dio utvrđenja, sa izuzetkom istočne kule, ima sličan način zidanja. Na sličan način utvrđeni su Gradina na Martinićima (→ Martinići, Gradina) i → Oblun. Na središnjem platou podignuta je crkva, orijentisana u pravcu jugoistok – sjeverozapad. Jednobrodna je, dimenzija 8,1 x 4,2 m, sa prizidanom pravougaonom prostorijom sa sjeverne strane, podijeljenom zidom na dva dijela. Apsida crkve polukružna je iznutra i spolja. Na zapadnoj strani crkve je priprata, prizidana uz naos, a sa sjeverne strane je kružna krstionica. Crkva je zidana rustično. Datovana je u VI v., sa intervencijama vršenim u IX v. U arheološkim istraživanjima iz 2014, čiji rezultati nijesu publikovani, pronađen je helenistički materijal, kao i nalazi datovani u period VI–VII v.: keramika, bronzana kopča otkopana u grobu unutar crkve, devet alatki iz ostave drvodjeljskog i drugog alata i dr. Pretpostavlja se da je na Đutezi moglo biti sjedište župe Gorska. Na ovom lokalitetu se ubicira Novigrad, jedan od tri grada u Duklji, koji navodi Konstantin Porfirogenit u spisu De Administrando imperio. Ima mišljenja da bi na Đutezi mogao biti i Gradac, koji pominje isti izvor.

Literatura: O. Velimirović-Žižić, „Ostaci fortifikacione arhitekture na gradini Đuteza u Dinošima kod Titograda”, Odbrambeni sistemi u praistoriji i antici na tlu Jugoslavije, Materijali XX, Novi Sad, 1986, 80–87; Č. Marković, Arheologija Crne Gore, Podgorica, 2006, 271–272; U. Bugaj, P. Lutovac, Z. Polak, M. Trzeciecki, „Relics of masonry structures on Đuteza Hill”, Materialy i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodika Archeologicznego, XXXIV (2013), 149–165; M. Zagarčanin, „O metalnim nalazima iz ranovizantijskih utvrđenja Stari Ulcinj i Đuteza, sa osvrtom na nalaze ranosrednjovjekovnih sjekira iz rijeke Zete [About the metal finds from the Early Byzantine forts Stari Ulcinj and Djuteza, with an overview of Early Medieval axes from the Zeta river]”, Nova antička Duklja, X (2019), 144–169; M. Zagarčanin, „Arheologija ranog hrišćanstva na prostoru južnojadranske oblasti”, Manastir Rođenja presvete Bogorodice Podlastva, Cetinje – Budva, 2019, 75–119.

T. Koprivica