Palata Grgurina, kraj XVII ili početak XVIII v., Kotor

Kotor, Palata Grgurina, arhitektura, anonim (kraj XVII ili početak XVIII v.). Nalazi se u Starom gradu Kotoru, na Trgu Bokeljske mornarice (poznatom i kao Pjaca od cirkula, Pjaca Grgurina ili Pjaca od muzeja). Palata je podignuta nakon zemljotresa 1667, krajem XVII ili početkom XVIII v., pretpostavlja se po projektu nekog mletačkog arhitekte, iako o tome ne postoje pouzdani podaci. Pripadala je plemićkoj porodici Gregorina ili Grgurina, koja se u XVII v. doselila iz Kopra u Istri i bila uključena u kotorski gradski patricijat. Palatu je gradio konte Marko Grgurina, značajni trgovac i kapetan. On je posredovao prilikom dolaska poznatog italijanskog skulptora → Frančeska Pensa Kabjanke u Kotor, koji je u periodu 1704–1708. izveo vajarske radove na relikvijaru → Katedrale Sv. Tripuna, ali i oltare u crkvama Sv. Josipa i Sv. Klare. Palatu je naslijedio Markov sin Božo Eugen, a zatim Božov sin Marko Anton Grgurina, kotorski kanonik, od 1801. biskup. On je u periodu ujedinjenja Boke i Crne Gore (1813) bio posrednik u pregovorima između crnogorskog vladike Petra I Petrovića i francuskog maršala Marmonta i generala Gotjea. U svom testamentu iz 1814. Marko Anton Grgurina palatu ostavlja kotorskoj opštini za potrebe kotorske sirotinje. Tokom XIX v., do kraja I svj. rata, Palata Grgurina je služila kao sjedište gradskog poglavarstva i austrijske vojne komande, a između dva rata kao sjedište Sreskog načelstva. Na dijelu prvog sprata palate uspostavljen je 1938. Muzej Bokeljske mornarice. Nakon II svj. rata, palata je kompletno restaurirana i u njoj je 1952. uspostavljen Pomorski muzej Crne Gore. Palata Grgurina, za razliku od drugih kotorskih palata koje su najčešće nastajale transformacijama starijih objekata kroz više faza, građena je skoro u cjelini u stilu zrelog baroka. Samo se u zadnjem dijelu kompleksa nalaze ostaci neke starije građevine. Palata Grgurina spada među najvrednije građevine baroknog stila u Kotoru. Sačuvala je cjelovitost izvornog rješenja. Palata ima prizemlje i dva sprata. Na glavnoj fasadi, prema Trgu, na prvom i drugom spratu su centralno postavljena dva velika balkona sa kamenim balustradama. Središnja osa je naglašena prozorima koji su zbijeni uz vrata, tako da na taj način čine kompozicionu tripartitnu cjelinu poput trifora. Fasada i svi elementi drugostepene plastike sa bogatom baroknom profilacijom rađeni su od kamena koji je dopreman sa ostrva Vrnik, u Kotoru poznatog kao „korčulanski kamen”. Na sjevernoj strani palate u nivou prvog sprata, nad zasvođenim magacinom, nalazi se prostrana terasa sa barokno koncipiranim vrtom, jednim od rijetkih u Kotoru. Na sjevernoj fasadi koja izlazi na terasu u nivou prvog sprata uzidan je još jedan grb – simbol grada Kopra, koji pridržavaju dva anđela. U sjeveroistočnom zidu terase ugrađen je mermerni umivaonik, koji se zbog finoće izrade atribuira Frančesku Kabjanki. Organizacija prostora palate ima dosljedno sproveden koncept koji karakterišu centralni veliki salon sa po dvije bočno postavljene sobe. Sačuvana je i izvorna obrada enterijera palate sa drvenim tavanicama (rekonstruisanim poslije zemljoteresa 1979), podovima od dijagonalno slaganih kamenih ploča bijele i crvene boje u centralnim salonima i ulaznom holu i unutrašnjim portalima od korčulanskog kamena, sa baroknom profilacijom, od kojih neki na nadvratniku imaju grb porodice Grgurina – pticu na grani. U jednoj bočnoj sobi na prvom spratu sačuvan je originalni parketni pod od raznih vrsta intarziranog drveta, kakav je vjerovatno postojao i u ostalim prostorijama oko centralnih sala.

Literatura i izvor: C. Fisković, „O umjetničkim spomenicima grada Kotora”, Spomenik, CIII, SANU, Beograd (1953), 71–101; M. Zloković, „Građanska arhitektura u Boki Kotorskoj u doba mletačke vlasti”, Spomenik, CIII, SANU, Beograd (1953), 131–145; K. Prijatelj, „Barok u Dalmaciji”, Barok u Hrvatskoj, Zagreb, 1982; J. Lazarević, „Barokne palate u Kotoru”, Godišnjak Pomorskog muzeja u Kotoru, XXXVII–XXXVIII, Kotor (1989–1990), 27–37; J. Martinović, „Barokna palata Grgurina u Kotoru”, Godišnjak Pomorskog muzeja u Kotoru, XXXIX-XL, Kotor (1991–1992), 79–82; J. Martinović, Sto kotorskih dragulja, Rijeka Crnojevića, 1995; A. Kapetanović, T. Rajić, B. Gligorić, Palate Boke Kotorske, Kotor, 2008; S. Vučenović, Graditeljstvo Kotora, Kotor, 2012; Studija zaštite kulturnih dobara za potrebe izrade Prostorno-urbanističkog plana opštine Kotor, Kotor, 2015; R. Abramović, J. Karadžić, Palate grada Kotora i grada Perasta: nekada i sada, Kotor, 2017.

A. Kapetanović