Pavle Pejović, Kolijevka za umirućeg, instalacija, 2007, NMCG, Cetinje

Pavle Pejović, Glava, 2016.

Pejović, Pavle, vajar, univerzitetski profesor (Orasi, Cetinje, 13 VII 1950). Završio je PA u Nikšiću, Odsjek za likovno vaspitanje (1975). Diplomirao je 1980. na ALU u Beogradu, odsjek Vajarstvo, u klasi prof. M. Popovića, pod čijim je mentorstvom magistrirao 1982. Bio je stipendista Fonda „Moša Pijade” (1980–1982). Predavao je na FF u Nikšiću (od 1981), a od 1988. na → Fakultetu likovnih umjetnosti Univerziteta Crne Gore na Cetinju, u zvanju redovnog profesora. Na istom fakultetu bio je dekan u dva mandata (1990–1994; 2000–2004). Bio je direktor → Narodnog muzeja Crne Gore na Cetinju (2008–2017). Tradicionalno nasljeđe rodne zemlje, sačuvano u herojskoj epici – mitovima, legendama, nepisanim običajnim pravilima i morfologiji krševitih crnogorskih brda, odredili su njegov likovni put, koji je kroz forme moderne i postmoderne umjetničke prakse njegovao duhovnu vertikalu genius loci / genius spiritus u kontekstu paradigme – izvorno, iskonsko, antejsko. Skulpture kamernog formata tematski obuhvataju dvije cjeline: aktove i portrete/glave. Na portretima „predaka” i savremenika prisutna je snažna ekspresija kojom deformiše likove do karikaturalne prenaglašenosti. Na njima akcenat stavlja na psihološku dimenziju iskazanu spoljnim manifestacijama, koje postiže ekspresivnim tretiranjem fakture i licima izbrazdanim erozivnim raspuklinama, brazgotinama poput godova stoljetnih hrastova, očima – ponorima bezdana, naborima – borama poput vrtača, koje je vrijeme urezalo u kamen. Aktove koje u ležećem ili sjedećem položaju (Plaža) postavlja direktno na tlo, oblikuje uglačanim površinama, nagriženom, raspuklom „kožom” sa krakelurama koje se provlače duž kičme, na bokovima, glavi, vratu, ispod ruku... Tijelo aktova nije ni lijepo ni zavodljivo – ono puca po imaginarnim šavovima, od neke unutrašnje tenzije, postajući elementarni znak koji je moguće sagledati kroz bezbrojne varijante u kontekstu povezivanja Erosa i Tanatosa. Autor je objekata (Cetinjski bijenale: Putovanja – kofer od 5 tona, na Rijeci Crnojevića), hepeninga (Krik u osami, 2001), instalacija (izložba Parusija, Beograd, 1986; Sjenke bjeline, Santa Marija, Budva; Priča o padu, 1994; Cetinjski bijenale – Ogledalo za nebo, gumno ispred Cetinjskog manastira, Oko za pogled iza, ispred Biljarde), u čijoj realizaciji koristi recipijente materijalnog i nematerijalnog kulturnog nasljeđa: pšenicu, pepeo, ugarak, mlijeko, kamen, gašeni kreč, ljesu, ognjište, krst, kolijevku, ogledalo i dr., koje povezuje u estetske, artificirane cjeline. Preko njih, kroz recidive kolektivno nesvjesnog, projektuje svoj odnos prema ruralnom ambijentu u kojem nalazi znamenja i simbole koji svojim unutrašnjim značenjem otvaraju univerzalne prostore gdje se dodiruju prošlost i sadašnjost, iskonsko – arhetipsko i savremeno. U osnovi njegovog djela stoji idejni, narativni podtekst, iskazan simboličkim elementima koji predstavljaju duboku intimnu ispovijest kojom umjetnik izražava svoj odnos prema misteriji života i smrti (Kolijevka za umirućeg, 2007). Značajan dio njegovog opusa predstavlja ambijentalna skulptura. U raznim krajevima Crne Gore, u regionu, Indiji, izloženo je 35 skulptorskih radova P. Pejovića – od slobodno tretirane do spomeničke skulpture, među kojima su i slavne ličnosti crnogorske istorije i kulture (Njegoš, Danilo Kiš, Valtazar Bogišić, Štampar Makarije, Petar Lubarda). Samostalno je izlagao u Titogradu/Podgorici (1981, 1994, 2001), Vrnjačkoj Banji, Sremskoj Mitrovici, Nikšiću, Budvi, Beogradu (1986, 1990, 2001), Skoplju, Rijeci. Učestvovao je na brojnim kolektivnim izložbama u zemlji i inostranstvu (Srbija, BiH, Hrvatska, Slovenija i dr.). Dobitnik je 29 nagrada, među kojima su: I nagrada na III Bijenalu „Milena Pavlović-Barili”, Požarevac (1987); Godišnja nagrada ULUCG-a „Risto Stijović” (1988); Trinaestojulska nagrada Republike Crne Gore (1988); Nagrada oslobođenja Cetinja (1994); Plaketa UCG (1994); Nagrada „Milunović, Stijović, Lubarda” na Tradicionalnoj izložbi ULUCG-a (2000); Nagrada ULUCG-a za najbolju izložbu (2007). Laureat je Državne nagrade „Petar Lubarda” (2009). Odlukom Vlade Crne Gore, dobio je status istaknutog kulturnog stvaraoca (2011). Član je ULUCG-a od 1982. (predsjednik 2004–2009) i Internacionalnog skulptorskog centra, Vašington od 1990. Član je DANU. Za vanrednog člana CANU (→ Crnogorska akademija nauka i umjetnosti) izabran je 2008, a za redovnog 2015.

Literatura i izvor: R. Ćetković, „Pavle Pejović”, Likovni život − kritike, prikazi i članci: 1970–1985, Podgorica, 1996; Lj. Ćinkul, „Pavle Pejović: Povratak iskonskom”, Čuvari umetničke tajne, Beograd, 2002, 170–172; O. Radulović, „Pavle Pejović”, Vrhovi savremene crnogorske umjetnosti, Podgorica, 2004, 99–101; B. Bogavac Le Kont, „Pavle Pejović”, Crna Gora u Parizu: razgovori i susreti sa umjetnicima, Pariz – Podgorica, 2007, 177–184; Z. Gavrić, monograf. kat. Pavle Pejović: dugo putovanje, retrospektiva, CSUCG, Podgorica, 2007; Lj. Zeković, „Žestoki ekspresionizam − Pavle Pejović”, Individualne likovne poetike, Podgorica, 2008, 108–112.

Lj. Zeković