Milan Božović, Riječka luka, NMCG, Cetinje
Milan Božović, Mostar predveče, 1955, NMCG, Cetinje
Božović, Milan, slikar (Stijena Piperska, Podgorica, 12. IV 1909 – Beograd, 12. IV 1992). Završio je 1930. Umetničku školu u Beogradu, kod profesorâ B. Vukanović, → Ilije Šobajića, Lj. Ivanovića, K. Marinkovića. Iste godine odlazi u Pariz. Studira na L’École des Beaux-Arts, kod prof. S. Lisjena. Učestvuje 1932. na izložbi „Jugoslovenski slikari u Parizu”. Po povratku iz Pariza 1938, nastanjuje se u Beogradu, gdje ima prvu samostalnu izložbu („Inžinjerski dom”) i učestvuje na svim tradicionalnim „prolećnim” i „jesenjiim” izložbama. Istovremeno stvara u Crnoj Gori. Odlazi u partizane i nastavlja da se bavi slikarstvom. Napravio je nacrte za prvu partizansku poštansku marku za slobodnu Crnu Goru i Boku, radio crteže za listove Naša borba i Omladinski pokret, plakate, vinjete i karikature. U tek oslobođenom Cetinju (1944) bio je postavljen za rukovodioca → Ateljea Ministarstva prosvjete NRCG. Jedan je od osnivača i prvi predsjednik ULUCG-a (1946). Na prvoj izložbi ULUCG-a predstavio se radovima inspirisanim NOB-om i pejzažom: Sutjeska, Noćni logor, Predio, Partizan, Zasjeda i Skadarsko jezero, u maniru modernog klasicizma i tamnoj gami. Godine 1947. odlazi za Beograd. Bio je član Inicijativnog odbora za formiranje SLUJ-a. Likovno je oblikovao grb federalne države Crne Gore (1944), a sa → Antonom Tonćijem Lukatelijem radi nacrt za prvi jugoslovenski tzv. socijalni dinar. U Parizu (1930–1938) slika pejzaže, portrete i mrtve prirode u stilu poetskog realizma. Uoči rata diskretno koristi značajke gestualnog ekspresionizma i neoimpresionizma (Motiv iz Podgorice, 1939; Motiv iz Crne Gore, 1940), koji će obilježiti i njegov likovni izraz pedesetih godina. Nakon oslobođenja, nakratko, priklanja se socrealističkom izrazu temama inspirisanim ratom i socijalističkom izgradnjom i serijom portreta istorijskih ličnosti i značajnih savremenika. U kontekstu oficijelne ideologije, koja je propagirala realan pristup predmetnom sloju slike, u ekspresionističkom maniru slika pejzaže i potencira psihološki izraz na portretima (Stari ribar iz Perasta, 1952; Portret starca, 1955; Predio iz Crne Gore, 1956; Enterijer, 1962). Sredinom pedesetih, radi više pejzaža Mostara (Mostar predveče, 1955), na kojima posnom fakturom i slojevitim namazima boje simulira efekat reljefnosti. Zasićenom unutrašnjom svjetlošću stvara djela neoimpresionističkog prosedea (Utovar sijena, 1955), ali i ona na kojima se javlja „žestina” fovističkog izraza. Sredinom sedme decenije, njegova likovna traženja ulaze u posljednju fazu. Slika uglavnom pejzaže. Na njima su evidentni recidivi poetskog realizma. Smiruje gestualnost poteza i slojevitost fakture, rasvjetljava paletu koja postaje prozirnija i lakša (Stijene, 1970; Tito, 1978; Dubrovnik), dok na slikama maslina, koje su podsticale njegovu maštu i asocijativnost, tamnom gamom postiže notu melanholične stišanosti i pustoši (Pejzaž; Maslinjak, 1977; Stara maslina). Samostalne izložbe: Inženjerski dom, Beograd (1938, 1939); Galerija ULUS-a, Beograd (1954, 1957); Dom JNA, Titograd (1955); Umjetnički paviljon, Titograd (1960); Moderna galerija, Titograd (1986). Od 1946. učestvuje na izložbama ULUCG-a, a od 1947. ULUS-a. Zastupljen je na izložbama: „Savremena crnogorska umjetnost” (Beograd, Zagreb, Rim, Pariz, 1970–1973); „Pejzaž u crnogorskom slikarstvu” (Kampo, Aleksandrija, Tunis, Ankara, Varna, 1979); „Umjetnost na tlu Crne Gore od praistorije do danas”, Moskva (1981); „Cetinje i likovna umjetnost”, Cetinje, Beograd (1983)... Dobitnik je više nagrada i priznanja: Nagrada za grb Crne Gore, Cetinje (1945); Plaketa SLUJ-a, Beograd (1965); Nagrada TSS na izložbi ULUS-a (1968); Plaketa inicijatorima osnivanja SLUJ-a, Skoplje (1973); Orden zasluga za narod sa srebrnim zracima (1979).
Literatura i izvori: M. Perović, „Izložba Milana Božovića”, Stvaranje, br. 4, Titograd, 1954, 186–188; N. Ristić, „Nova likovna ostvarenja Milan Božovića, Likovni pregled”, Stvaranje, br. 12, Titograd, 1957, 959–961; M. Protić, „Božović Milan”, Enciklopedija likovnih umjetnosti, knj. 1, A–Ćus, Zagreb, MCMLIX, 481; Z. Vučinić, pred. kat. Milan Božović, Moderna galerija, Titograd, 1986; D. Radovanović, „Božović Milan”, Leksikon crnogorskih umjetnika, 1945–2001, Podgorica, 2001, 25–27; O. Radulović, „Milan Božović”, Vrhovi savremene crnogorske umjetnosti, Podgorica, 2004, 21–23; N. Vujošević, „Milan Božović”, Memento, crnogorska moderna umjetnost, Podgorica, 2005, 154–157.
Lj. Zeković