Spiridon Špiro Bocarić, Portret efendije Ćurčića, NMCG, Cetinje

Bocarić, Spiridon Špiro, slikar (Budva, 24. V 1876 – Jadovno, Gospić, 19. VII 1941). Jedan od prvih, slikarski obrazovanih umjetnika iz Crne Gore i jedan od pionira crnogorske moderne, koji je svoj stvaralački i životni put ostvario u drugoj sredini. Školovao se u Budvi, Herceg Novom i Dubrovniku. Sa šesnaest godina (1892) odlazi u Zagreb kod starijeg brata, slikara → Anastasa Bocarića, gdje nastaje njegovo najstarije sačuvano djelo Portret djevojčice. U Veneciji pohađa Studio Scuola Disegno (1894) i Regio Instituto di Belle Arti (1895). Za vrijeme kratkog boravka u Budvi (1896) radi nekoliko portreta uglednih građana (Portret Crnogorca). Pridružuje se u Mostaru bratu Anastasu (1997), gdje radi portrete Anastasije Šole i Ljube Oborine. Nakon toga, odlazi u Sarajevo. Smatra se rodonačelnikom građanskog portreta u Bosni i Hercegovini, koji radi u maniru akademskog realizma (po modelu ili fotografiji). U Sarajevu radi portrete: prote Teodora Jungića i Jovanke Jungić (1888); Jovana Hadžipetrovića, Jovanke Hadžipetrović (1898). Za vrijeme boravka u Vojvodini (1998) slika portret Mladena Boberića. U Sarajevu (1899) nastaje jedno od njegovih najznačajnijih djela Portret trgovca i dva reprezentativna portreta: Petra Cekovića i Milojke Ceković, u prirodnoj veličini. Godine 1900. uradio je ikonostas u crkvi u Ilijašu kod Sarajeva (za vrijeme rata uništeni su mu ikonostasi u Rogatici i Praču, a djelimično je sačuvan u Nišićima). U periodu 1900–1906. slika brojne portrete: Jeftanije Vasiljević; dabrobosanske mitropolite Antima Grka i Nikolaja Mandića, i dva sarajevska gradonačelnika. Izlagao je 1906. na Drugoj jugoslovenskoj izložbi u Sofiji (Odmor pri oranju i Ciganče sa Gorice). Pod uticajem italijanskog slikara divizioniste Đovanija Segantinija, opredjeljuje se za impresionizam, odnosno pseudodivizionizam, koji će karakterisati njegova djela nastala poslije 1910. Mada, već se 1908. na portretu dobrobosanskog mitropolita Evgenija Letice naslućuju elementi poentilističkog slikarstva. Sve više radi žanr-scene. Za sarajevski hotel „Evropa” 1910. naslikao je tri slike velikog formata: Pogled sa Alifakovca, Tri djevojčice na česmi i Stećci, a 1911. Djevojčicu sa maramom. Kao politički nepodobna ličnost, 1914. je protjeran iz Sarajeva u Banjaluku. Radi u divizionističkom maniru Bahove i sliku Molitva (1914). Putuje u Austriju, Italiju i Češku (1919), gdje izrađuje razglednice po motivima svojih slika. Izlaže 1925. u Zagrebu u Salonu „Ullrich” sa I. Tišovim i J. Bužanom. Postavljen je 1930. za prvog upravnika Muzeja Vrbaske banovine. Radi seriju istorijskih portreta i figuralnih kompozicija (1932–1934) za sobu posvećenu Petru Mrkonjiću u okviru prve postavke Muzeja Vrbaske banovine. Slika i scene iz svakodnevnog života sa folklornim elementima. Putuje po Bosanskoj Krajini (1935) i sakuplja etnografski materijal. Radi skice, studije i fotografije koje imaju značajnu kulturno-istorijsku vrijednost kao svjedočanstvo o arhitekturi Stare Bosne i ljudima tog vremena. Uradio je 1937. ilustrovani turistički vodič Vrbaske banovine na četiri jezika. Iste godine snimio je dokumentarni film Gradovi i predjeli Vrbaske banovine. Pripremio je 1941. za štampu knjigu Ornamentika Vrbaske banovine (štampana 1997). Ubijen je 19. VII 1941. u logoru Jadovno. Značajniji autorski tekstovi: „Pred Rimsku izložbu”, Bosanska vila, 1910; „Pismo – moj odgovor”, Otadžbina, god. II, br. 36, Banja Luka 1924; Banu Vrbaske banovine, Muzej Bosanske Krajine, Banja Luka, jul 1930; „Iz etnografije Bosanske Krajine”, Glasnik Jugoslovenskog profesorskog društva, god. XIV, 1933–1934, Beograd, 1933, 962. Samostalne izložbe: komemorativna – Banja Luka (1958), sažeta retrospektiva: Banja Luka (1977); Moderna galerija, Budva (2006); Crnogorska galerija umjetnosti „Miodrag Dado Đurić”, Cetinje (2017). Grupne izložbe: Sofija, Zagreb (1920, 1925), Mostar, Vinkovci (1925). Posthumne izložbe: Sarajevo, Cetinje, Banja Luka, Prag, Bratislava, Varšava, Riga, Berlin, Brčko, Budimpešta, Bukurešt, Titograd, Budva, Beograd, Petrovac, Podgorica, Bar... Njegove slike su u stalnoj postavci u → Narodnom muzeju Crne Gore, Cetinje i Muzeju Republike Srpske, Banja Luka. Bio je jedan od osnivača Rotary kluba Banja Luka (1934) i njegov predsjednik (1937–1941).

Literatura i izvori: Đ. Mazalić, „Bocarić Špiro”, Enciklopedija likovnih umjetnosti, knj. 1, A–ĆUS, Leksikografski zavod FNRJ, Zagreb, 1959, 411; I. Kecmanović, „Bocarić Anastas”, Enciklopedija Jugoslavije, knj. 2, Bje–Srn, JLZ „Miroslav Krleža”, Zagreb, 1982, 18; V. Đurić, Slikari i vajari iz Crne Gore (1900–1960), Cetinje, 1964, 12; O. Perović, „Špiro Bocarić”, Ogledi i kritike, Podgorica, 1997, 103–109; D. Ivanović, Zlatni ramovi braće Bocarić, pred. kat. Pogled i prošlost, Moderna galerija, Budva, nov. – dec., 2000; N. Vujošević, „Anastas Bocarić (1864 –1944)”, Memento, crnogorska moderna umjetnost, Podgorica, 2005, 13–20; N. V. Martinović, Crna Gora u slikarstvu XIX i XX vijeka; Začetnici crnogorske moderne umjetnosti, Podgorica, 2007, 99; S. Slovinić, „Anastas i Špiro Bocarić”, Ars Libris (1999–2012), Podgorica, 2013, 45–48; S. Mirosavljević, Spiridon Špiro Bocarić, pred. kat. Braća Bocarić, CGU „Miodrag Dado Đurić”, Cetinje, 2017, 59–85.

Lj. Zeković