Spoljna politika Crne Gore od 1998. do 2006. Sukob u vladajućoj Demokratskoj partiji socijalista Crne Gore i pobjeda grupacije predvođene predsjednikom Vlade RCG (→ Vlada Crne Gore) → Milom Đukanovićem (1997) označili su diskontinuitet sa dotadašnjom politikom crnogorskih vlasti, otklon od politike Slobodana Miloševića i najavu novog spoljnopolitičkog pozicioniranja Crne Gore. Crna Gora se distancira od politike na federalnom nivou, politike koja je, zbog nepoštovanja odluka Dejtonskog sporazuma (saradnja sa Haškim tribunalom i izručenje optuženih za ratne zločine) i odnosa prema albanskoj zajednici na Kosovu, dovela do uvođenja tzv. spoljnog zida sankcija, kojim su ukinuta sva ekonomska prava Savezne Republike Jugoslavije (SRJ) u međunarodnim odnosima. Novi spoljnopolitički kurs Crne Gore najavljen je neposredno nakon izbora Đukanovića za predsjednika Republike Crne Gore (→ Predsjednik Crne Gore) (1998), a njegove glavne odrednice bile su intenzivnija saradnja sa zapadnim partnerima, promocija procesa pridruživanja EU, demokratizacija društva i afirmacija politike dobrosusjedskih odnosa u regionu. Još za vrijeme političkog sukoba i kampanje za izbor novog predsjednika Crne Gore, reformska struja koju je predvodio Đukanović dobila je otvorenu podršku međunarodne zajednice. Tokom kampanje, Đukanović je od najuticajnijih zemalja EU, SAD, ali i Rusije, dobio podršku u odnosu na drugog kandidata, koji je bio blizak Slobodanu Miloševiću. U tom periodu, Đukanović je posjetama Njemačkoj, Italiji i SAD najavio novu spoljnopolitičku orijentaciju Crne Gore i blisko savezništvo sa evroatlantskim partnerima. Iz Stejt departmenta pozvali su crnogorske vlasti da započnu neophodne političke i ekonomske reforme, a SAD će, osim finansijske pomoći, pokušati da nađu rješenje za izuzimanje Crne Gore od sankcija koje su se odnosile na SRJ. Osim nove spoljnopolitičke orijentacije, oslonjene na savezništvo sa Evropom i SAD, unapređenje odnosa sa susjedima i politika dobrosusjedskih odnosa u regionu proklamovana je kao još jedan od prioriteta reformskih vlasti. Već tokom 1998. crnogorska vlast je saopštila da želi normalizaciju i unapređenje saradnje u regionu. Najprije, poruka je upućena Hrvatskoj, te je iskazana želja za normalizacijom odnosa, obnavljanjem međusobnog povjerenja i prevazilaženjem svih problema iz prethodnog perioda. Od aprila 1998. uslijedila je intenzivna diplomatska aktivnost crnogorske vlasti, tokom koje su njeni predstavnici imali niz bilateralnih susreta sa najznačajnijim svjetskim liderima koji su podržali novi spoljnopolitički kurs Crne Gore. Susreti su započeli posjetom Đukanovića Londonu, gdje se susreo sa britanskim ministrom spoljnih poslova Robinom Kukom, koji je podržao otklon Crne Gore od politike Beograda i nove prioritete Vlade u Podgorici. Uslijedila je zvanična posjeta Francuskoj, tokom koje se predsjednik Crne Gore sastao sa francuskim predsjednikom i premijerom Žakom Širakom i Lionelom Žospenom, kao i sa ministrom spoljnih poslova Iberom Vedrinom. Prozapadni kurs crnogorske politike u Parizu označen je kao mudar izbor crnogorskih vlasti, čija je politika označena kao demokratska i proevropska. U ovom periodu, Đukanović se susreo sa italijanskim ministrom spoljnih poslova Lambertom Dinijem (17. april), ministrom spoljnih poslova Njemačke Klausom Kinkelom (28. april), kancelarom i ministrom spoljnih poslova Austrije Viktorom Klimom i Volfgangom Šiselom (6. maj). U svim susretima, crnogorske vlasti dobile su podršku zapadnih saveznika, a njemački ministar Kinkel obećao je da će snažnu podršku novom kursu zvanične Crne Gore Njemačka potvrditi nastojanjem da se Podgorica izuzme iz novih sankcija prema SRJ. Intenzivne diplomatske aktivnosti novoizabranog predsjednika Crne Gore zaokružene su zvaničnim pozivom da posjeti SAD (21–24. aprila) i tom prilikom razgovara sa državnom sekretarkom Medlin Olbrajt, ministrom odbrane Vilijemom Koenom, Robertom Gelbardom, specijalnim izaslanikom američkog predsjednika za Balkan, i nizom drugih zvaničnika Bijele kuće, Kongresa i Stejt departmenta. Crna Gora i njen predsjednik dobili su snažnu podršku Vašingtona, a tokom susreta ocijenjeno je da Đukanović ima ključnu ulogu u razvoju i unapređenju demokratije u SRJ. Uporedo sa podrškom koju je dobila od zapadnih saveznika, zvanična Crna Gora je pokušavala da uspostavi i odnose sa Rusijom. Nakon susreta sa ruskim ministrom spoljnih poslova Jevgenijem Primakovom (1997), maja 1998. organizovana je prva zvanična posjeta predsjednika Crne Gore Rusiji. Ruski ministar je saopštio da Đukanović ima ozbiljne državničke stavove o svim važnim pitanjima. Zatim je ruska vlada, 20. maja 1998, donijela odluku o otvaranju konzulata u Podgorici, a sredinom 1998. Rusija je kroz prvu tranšu robnog kredita SRJ odobrila kredit od 24 miliona dolara, koji je namijenjen za kupovinu opreme u Rudniku uglja – Pljevlja i Elektroprivredi Crne Gore. Istovremeno, započinje i direktna finansijska podrška EU i SAD Crnoj Gori, i to najprije za zbrinjavanje velikog broja izbjeglica sa Kosova, a kasnije i za konkretne reformske projekte. Kako bi unaprijedila saradnju sa EU, Crna Gora je novembra 1998. podnijela zvaničan zahtjev EU za otvaranje kancelarije Crne Gore u Briselu, čime su stvoreni preduslovi za uspostavljanje institucionalne saradnje. Nedugo nakon toga, i EU je otvorila kancelariju u Podgorici, čime su stvoreni preduslovi za direktnu političku komunikaciju Podgorice i Brisela. Takođe, Crna Gora je tokom 1999, u vrijeme NATO intervencije na SRJ, bila izuzeta iz finansijskih sankcija SAD prema SRJ, što je podrazumijevalo slobodno finansijsko poslovanje za crnogorske kompanije, brodarske kompanije i pojedince, koje uključuju i imovinu u kojoj Vlada RCG ima interes. To je rezultat zvanične politike Crne Gore, koja je od prvog dana bombardovanja tražila da se prekine vojna intervencija i da se rješenje kosovske krize nađe mirnim i kompromisnim putem. Iako su u prvim danima bombardovanja na meti bili i neki vojni ciljevi u Crnoj Gori, manja članica federacije uglavnom je ostala pošteđena velikih razaranja. Već tokom prve nedjelje bombardovanja, u Podgoricu je stigao Volfgang Petrič, specijalni izaslanik EU, koji je zahvalio crnogorskim vlastima na konstruktivnom pristupu rješavanju krize i spremnosti da prihvati veliki broj izbjeglica sa Kosova, kojih je u jednom trenutku bilo preko 100.000. Dok je vojna kampanja NATO-a bila sve intenzivnija, zvanična Crna Gora pokušavala je diplomatskim putem da obezbijedi povoljniji položaj za svoje građane. Tako je narednih nekoliko mjeseci crnogorski predsjednik Đukanović imao niz bilateralnih sastanaka sa najznačajnijim svjetskim liderima. Predsjednik Đukanović vodio je razgovore sa državnom sekretarkom SAD Medlin Olbrajt (9. jun), predsjednikom i premijerom Francuske – Žakom Širakom (14. maj) i Lionelom Žospenom (15. maj), premijerom Velike Britanije Tonijem Blerom (25. maj), kancelarom Njemačke Gerhardom Šrederom (12. maj), kancelarom Austrije Volfgangom Šiselom (13. maj), a pored njih i sa ruskim premijerom Sergejem Stepašinom. Razvoj odnosa sa SAD potvrđen je i susretom predsjednika Đukanovića sa predsjednikom SAD Bilom Klintonom na Brdu kod Kranja u Sloveniji, juna 1999. godine. Prilikom tog susreta, Đukanović je, pored teza o demokratskoj i multietničkoj Crnoj Gori, prvi put saopštio da su integracije u evropske i evroatlantske strukture jedan od ciljeva državne politike. Đukanović je od Klintona zatražio podršku za redefinisanje odnosa sa Srbijom, dok je američki predsjednik pohvalio sprovedene reforme i spoljnopolitičku orijentaciju Crne Gore, najavljujući dalju podršku Amerike. Crna Gora je imala snažnu diplomatsku podršku relevantnih međunarodnih činilaca za koncept redefinisanja odnosa u federaciji, ali je većina tih adresa ipak bila rezervisana prema ideji da se, u slučaju neuspjeha tih pregovora, krene u proces obnavljanja nezavisnosti i raspisivanja referenduma. Prva ozbiljnija prilika da Crna Gora predstavi ovu ideju bio je prvi samit Pakta stabilnosti za Jugoistočnu Evropu, koji je uz prisustvo najznačajnijih svjetskih lidera održan u Sarajevu 30. jula 1999. godine. Crnogorski prijedlog redefinisanja odnosa u federaciji dobio je podršku, a tokom više bilateralnih susreta sa najznačajnijim svjetskim liderima (Bil Klinton, Žak Širak, Hose Marija Asnar, Toni Bler i dr.) Đukanović je dobio i podršku za sve reformske procese. Samo dan nakon prvog samita Pakta stabilnosti u Sarajevu, Đukanović je boravio u Rusiji, gdje se susreo sa ruskim premijerom Sergejem Stepašinom i ministrom spoljnih poslova Igorom Ivanovom, koje je takođe upoznao sa idejom zvanične Podgorice za redefinisanje odnosa u SRJ. Važan segment spoljne politike Crne Gore odnosio se na potpunu normalizaciju odnosa sa susjedima i uspostavljanje otvorenih i konstruktivnih odnosa sa zemljama regiona. Početkom 2000. Crna Gora samostalno učestvuje u nizu regionalnih inicijativa. Nakon normalizacije odnosa sa Hrvatskom, normalizovani su odnosi sa Albanijom i otvoreni granični prelazi sa tom zemljom, a stalni kontakti uspostavljeni su i sa vlastima u Makedoniji. Crna Gora, Albanija i Makedonija kroz više trilateralnih sastanaka definisale su regionalnu saradnju i unapređenje ekonomskih odnosa kao preduslov uspostavljanja trajnog mira i regionalne stabilnosti. Jedna od konkretnih ideja na unapređenju regionalne saradnje bila je i ideja o uspostavljanju saobraćajnog koridora preko Kosova, kojim bi se saobraćajno povezale Crna Gora i Makedonija. Na sličan način uspostavljeni su i bilateralni kontakti sa Bosnom i Hercegovinom, a najznačajnije dostignuće ovog procesa bilo je normalizovanje odnosa sa Hrvatskom. Uspostavljena komunikacija između dvije vlade osnažena je tokom februara 2000, kada su dvije strane prihvatile ideju o resetovanju postojećih odnosa i otvaranju novog poglavlja u okviru regionalne saradnje. Tom prilikom dogovoreno je i da će dvije strane u direktnim pregovorima rješavati pitanje Prevlake. Težnja za novim regionalnim pristupom u odnosu sa Hrvatskom potvrđena je susretom dva predsjednika u Cavtatu (24. jun 2000), kada se crnogorski predsjednik Milo Đukanović izvinio hrvatskom narodu, posebno stanovnicima Konavala i Dubrovnika, za sve ono što je u ime Crne Gore urađeno tokom ratnih operacija 1991. godine. Nakon promjene vlasti u Srbiji, oktobra 2000, i smjene Slobodana Miloševića, glavni zadatak crnogorske spoljnopolitičke aktivnosti postaje dobijanje podrške za redefinisanje SRJ u savez suverenih država. Predsjednik Đukanović imao je početkom novembra 2000. više bilateralnih susreta, na kojima je sagovornicima objašnjavao ideju o dvije nezavisne države. Ovu ideju Đukanović je predstavio pomoćniku državnog sekretara SAD Džejmsu Perdjuu, savjetniku državnog sekretara SAD za Balkan Džejmsu O'Brajanu, kao i bivšem izaslaniku za Balkan, u tom trenutku američkom ambasadoru u UN, Ričardu Holbruku. Nova prilika za internacionalizaciju pitanja uređenja odnosa u jugoslovenskoj federaciji bio je Samit EU i zemalja Jugoistočne Evrope, održan novembra 2000. u Zagrebu. Crnogorska delegacija, predvođena predsjednikom Đukanovićem, predstavila je na Samitu ideju o savezu dvije međunarodno priznate države, uz spremnost Crne Gore da se naknadno razgovara o savezu nezavisnih država. Ova ideja zvanične Crne Gore nije podržana od EU, već je preporučeno da ipak treba sačuvati federativnu zajednicu. Čelnici EU su saopštili da žele da vide demokratsku Crnu Goru u demokratskoj Jugoslaviji. Ovu preporuku EU crnogorska vlast je morala prihvatiti, pa je uskoro formirana Državna Zajednica Srbija i Crna Gora. Već u martu 2003. državna zajednica je primljena u članstvo Savjeta Evrope. Crna Gora je već u prvim godinama otklona od politike Slobodana Miloševića, a naročito nakon 2000, jasno isticala da su članstvo u EU, a kasnije i članstvo u NATO-u, uz dobru regionalnu saradnju, ključni spoljnopolitički prioriteti. Kada je nakon izbora 2002. Đukanović postao predsjednik Vlade, saopštio je u ekspozeu da su ulazak Crne Gore u EU i proces reformi, koji treba da uslijedi na tom putu, ključni izazov crnogorskog društva i da će od tih rezultata zavisiti uspješnost svih drugih procesa. Crnogorski premijer je rekao da je članstvo u atlantskim i evroatlantskim integracijama strateški cilj Crne Gore, zbog čega je već u drugoj polovini 2003. najavljeno osnivanje posebnih institucija (Savjet i Komisija za evropske integracije Vlade RCG i Odbor u Skupštini RCG (→ Skupština Crne Gore)), koje će se baviti ovim procesima. Proces evropskih integracija Crne Gore dodatno je ubrzan nakon održavanja Solunskog samita 19–21. juna 2003, na kome su čelni ljudi EU obećali izvjesnu evropsku perspektivu svim državama Zapadnog Balkana. Evropsku perspektivu Crne Gore i ubrzani put ka punopravnom članstvu nagovijestilo je i brzo usvajanje tzv. Studije o stabilizaciji, koja je bila prvi korak u otvaranju pristupnih pregovora sa Unijom. Savjet ministara EU, na sastanku održanom 21. jula 2003, donio je odluku o izradi Studije izvodljivosti pregovora o stabilizaciji i asocijaciji sa EU. Osim članstva u EU, crnogorska vlada potencira i opredjeljenje Crne Gore da bude dio programa „Partnerstvo za mir”, koji je bio prvi korak u tom procesu. Savjet NATO-a, na Samitu u Briselu 7. maja 2003, donio je odluku da SRJ tokom 2003. primi u program „Partnerstvo u mir”, čime je napravljen prvi korak u procesu integracija u NATO. U martu 2005. uslijedio je i susret Mila Đukanovića sa generalnim sekretarom NATO-a Japom de Hop Šeferom, tokom koga je još jednom konstatovano da je Crna Gora ispunila sve zahtjeve za članstvo u programu „Partnerstvo za mir” i da je jedini problem u tom procesu neispunjavanje preuzetih obaveza Beograda. Đukanović je generalnom sekretaru NATO-a saopštio da, i pored toga, članstvo u NATO-u predstavlja jedan od ključnih spoljnopolitičkih prioriteta Crne Gore i da, bez obzira na sva ograničenja, postoji želja za proširenjem saradnje sa ovom vojnom alijansom. Evroatlantska orijentacija Crne Gore nije isključila diplomatsku komunikaciju Podgorice i sa drugim važnim činiocima spoljne politike. Za crnogorske vlasti, odnosi sa Rusijom bili su veoma važni, naročito nakon podrške koju je Moskva u prethodnom periodu pružila Crnoj Gori tokom političkog sukoba sa Slobodanom Miloševićem. Nakon promjena na čelu ruske države i dolaska Vladimira Putina, međusobni kontakti uspostavljeni su tokom prvog susreta predsjednika Vlade RCG Mila Đukanovića i ruskog ministra spoljnih poslova Igora Ivanova, jula 2003. u Moskvi. Tokom susreta, iskazana je spremnost za nastavak direktne komunikacije između dvije strane, a poseban fokus stavljen je na ekonomsku saradnju i mogućnost ruskih investicija u ekonomiju Crne Gore. Intenzivna diplomatska saradnja sa Rusijom nastavljena je posjetom predsjednika Ruske dume Borisa Grizlova Crnoj Gori, jula 2004. godine. Krajem septembra 2004. u Moskvi je došlo i do prvog bilateralnog susreta između predsjednika Vlade RCG Mila Đukanovića i ruskog predsjednika Vladimira Putina. Tokom posjete Moskvi, Đukanović se susreo i sa ruskim ministrom spoljnih poslova Sergejem Lavrovom. Jula 2003. uspostavljen je prvi direktan kontakt i sa kineskim vlastima, kada je premijer Đukanović boravio u zvaničnoj posjeti Kini. Iako je 2003. Crna Gora postala dio SCG, ona je Ustavnom poveljom dobila pravo da nakon tri godine raspiše referendum o državnoj nezavisnosti. Zato je poslije 2003. spoljnopolitičko djelovanje Crne Gore bilo usmjereno ka dobijanju međunarodne podrške za ostvarivanje ovog cilja. Za ovu namjeru Crne Gore EU nije pokazivala razumijevanje, dok su SAD imale drugačiji stav. Američki ambasador u Beogradu Majkl Polt saopštio je, septembra 2004, da bi, bez obzira na to što podržavaju zajednicu Srbije i Crne Gore, SAD prihvatile i neko drugo rješenje ukoliko se odluka o tome donese na demokratski način. Kasnije je podrška konkretizovana stavom da SAD podržavaju i demokratski referendum o nezavisnosti. Nefunkcionalnost državne zajednice postala je očigledna i drugim međunarodnim akterima. Spoljnopolitički odbor parlamenta Britanije je februara 2005. zaključio da je nezavisnost Crne Gore sve izvjesnija i da bi zbog toga britanska vlada trebalo što prije da pošalje u Podgoricu svog diplomatskog predstavnika. Slične poruke stigle su i iz SAD, aprila 2005, kada je saopšteno da Vlada SAD podržava pravo crnogorskih građana da na referendumu odluče o svojoj budućnosti. Nakon ovog saopštenja, i EU je saopštila da podržava pravo crnogorskih građana na referendum o nezavisnosti. Davanju saglasnosti EU za održavanje referenduma o nezavisnosti prethodili su dugotrajni pregovori Đukanovića i visokog predstavnika EU Havijera Solane. U pregovorima sa crnogorskim premijerom, Solana je istrajavao na tezi da državna zajednica nudi najbrži okvir za približavanje EU i da je odvajanje Crne Gore i Srbije za njih neprihvatljivo. Sa crnogorske strane je uzvraćeno da je ovakva zajednica neodrživa, te da je smetnja evropskoj budućnosti Crne Gore. Zvanična Crna Gora je zauzela odlučan stav da neće odustati od prava koje joj je garantovao Beogradski sporazum. Maja 2005. Solana je prvi put saopštio da je crnogorski referendum izvjestan, najavljujući aktivnu ulogu Brisela u tom procesu. Nakon obnove državne nezavisnosti Crne Gore na referendumu (→ Referendum o državnopravnom statusu Crne Gore 2006), njeni glavni spoljnopolitički prioriteti definisani su i u Deklaraciji o proglašenju nezavisnosti, usvojenoj 3. juna 2006. godine. U Deklaraciji je navedeno da nezavisna Crna Gora ostaje posvećena procesu priključenja EU i ispunjavanju Kopenhaških kriterijuma. Istaknuto je i da Crna Gora ostaje snažno posvećena integraciji u NATO, kao i učvršćivanju regionalne stabilnosti i bezbjednosti, nastavljajući politiku dobrosusjedskih odnosa i regionalne saradnje.