Spoljna politika Demokratske Federativne Jugoslavije / Federativne Narodne Republike Jugoslavije / Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. Periodizacija spoljne politike Titove Jugoslavije mogla bi se podijeliti na period borbe za međunarodno priznanje i doba konfrontacije sa SSSR (od 1948). Drugo razdoblje traje praktično od sukoba Tita i Staljina, pa do kraja Hladnog rata i raspada jugoslovenske federacije. Nezavisnost u odnosu na Moskvu i Istočni blok, a zadržavanje jednopartijskog, socijalističkog sistema, činjenica da je Tito postao prvi disident u komunističkom pokretu, odredili su kasniji položaj FNRJ u međunarodnoj zajednici i postavili jugoslovensku federaciju na kolosijek kojim se kretala do svoga kraja. Bila su moguća tek naginjanja na pojedinu stranu, ali položaj između suprotstavljenih blokova, reputacija stečena u otporu Staljinu, čuvanje nezavisnosti i stvaranje, često neopravdane, svijesti o velikoj važnosti, određivali su jugoslovenski odnos prema Zapadu, Istoku, Vatikanu, Njemačkoj. Hladnoratovska podjela na Istok i Zapad, rubnom i manje važnom dijelu Evrope koji je postao drukčiji nakon dugog razdoblja, dala je poseban status i daleko centralniji položaj u Evropi, kojeg ne bi bilo bez hladnoratovske podjele kontinenta i svijeta. Od 1945. do 1991. na čelu jugoslovenske diplomatije bilo je 13 ministara inostranih poslova, odnosno državnih, pa saveznih sekretara za inostrane poslove: Josip Smodlaka (1945), Ivan Šubašić (1945), Josip Broz Tito (1945–1946), Stanoje Simić (1946–1948), Edvard Kardelj (1948–1953), Koča Popović (1953–1965), Marko Nikezić (1965–1968), Mirko Tepavac (1969–1972), Miloš Minić (1972–1978), Josip Vrhovec (1978–1982), Lazar Mojsov (1982–1984), Raif Dizdarević (1984–1987), Budimir Lončar (1987–1991). Još u vrijeme Drugog svjetskog rata (→ Crna Gora u Drugom svjetskom ratu) povjerenik za vanjske poslove Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije (NKOJ), partizanske vlade, kao i član Savezničke kontrolne komisije za Italiju bio je Josip Smodlaka. Glavne i najdelikatnije pregovore u Londonu sa Čerčilom i kontakt sa zapadnim saveznicima vodio je pak Vladimir Velebit, zagrebački advokat i čovjek od najvećeg Titovog povjerenja. Za jugoslovenske partizane borba nije bila jedino oslobođenje i nezavisnost, revolucija i novi socijalni poredak, već i borba za one koji su, kako je 1944. na Visu u poznatom govoru rekao maršal Tito, bili pod stranom vlašću, prema geslu koje je postalo jedna od krilatica nove države: „Tuđe nećemo – svoje ne damo”. Uspostavljanje nove vlasti bilo je znatno olakšano promjenama koje je donijela njemačka i italijanska okupacija: rat je razbio strukture i elite bivše države, istrijebljen je veliki dio manjina, posebno Jevreja, a onda su uglavnom organizovano otišli ili su prognani Italijani i Njemci, kojih je bilo mnogo u pojedinim djelovima zemlje. Rat je uništio veliki dio imovine imućnijih, a potom je došlo do nacionalizacije. Uz snažni i masovni pokret otpora, revolucionarnu ideologiju preobražaja društva, otvorio se prostor za promjene, koje je ubrzalo nacističko rušenje prethodnog, ponekad i stoljećima građenog sistema. Jugoslovenske granice uglavnom su bile definisane kratko po završetku Drugog svjetskog rata. Jedino je granična crta DFJ/FNRJ proširena i tako bila izuzetak u poslijeratnom uređenju, izuzme li se SSSR i zemlje koje su se sa Sovjetima graničile. Novo razgraničenje razrješavano je znatno duže i neizvjesnije, mada je u osnovi sve bilo raspleteno već relativno rano. Od 9. juna 1945. Morganovom linijom podijeljena je Zona A i Zona B na sjeveroistoku DFJ, čime je postavljena privremena uprava između Trsta i neposredne okoline, odakle je Jugoslovenska armija potisnuta, i Istre i kraškog dijela Slovenije, ionako uglavnom nastanjenog slovenačkim i hrvatskim stanovništvom (s izuzetkom gradova). Postojeće razgraničenje potvrđeno je 1954. tokom pregovora u Londonu, koje je vodio ambasador FNRJ Vladimir Velebit, a takva podjela konačno je potvrđena Osimskim sporazumima 1975. godine. Razgraničenje na moru između Italije i SFRJ formalno je potpisano u Umagu tek 1990. godine. Jugoslovenska diplomatija je prvih poslijeratnih godina retoriku partijskih foruma i partizanske borbe često prenosila na međunarodni plan. Uglavnom se orijentisala na istomišljenike, lijeve partije, zemlje realnog socijalizma i nastojala posve da kopira SSSR. Tito je, kao nesumnjivi heroj i pobjednik, bio simbol novog doba i u Istočnoj Evropi, čovjek čije su slike bile po javnim prostorima, a jugoslovenska politika prema Bugarskoj, Albaniji i Grčkoj pokazivala je ambicije koje su bile netipične, usmjerene ka dramatičnom preobražaju čitavog jugoistoka Evrope, često s vizijom jugoslovenske centralne uloge u cijelom procesu. Titova međunarodna putovanja bila su tih godina isključivo putovanja u zemlje realnog socijalizma, dok su diplomatski odnosi sa zapadnim državama, ali i monarhijama na Bliskom istoku, na primjer Egiptom, pogoršani. U prvoj fazi, još u posljednjim mjesecima Drugog svjetskog rata, Jugoslavija je tako opravdano percipirana, a i sama se tako ponašala, kao najodanija sovjetska saveznica, zemlja najsličnija SSSR. Bila je država čije su vazdušne snage prvo prizemljile, a onda i srušile, američke avione koji su iz Austrije letjeli prema Italiji, čije su diplomate tražile uglavnom društvo istomišljenika i ponašale se nestrpljivo, pozivajući na promjenu vlada kod kojih su bili akreditovani. Jugoslavija je bila najsnažnija zemlja Balkana (→ Balkan – političke granice), uvjerena u svoju istorijsku misiju. Gvozdena zavjesa, koja je povučena kroz evropski kontinent i koja je sezala, kako je Vinston Čerčil definisao, od Ščećina na Baltiku do Trsta na Jadranu, Jugoslaviju je činila neuralgičnom tačkom u Evropi. Jugoslavija je bila prisutna vojno i politički u Albaniji Envera Hodže, sa bugarskim vođom Georgijem Dimitrovom pregovarala je o stvaranju Balkanske federacije i potpisala dva sporazuma (Bled i Evksinograd, 1947). FNRJ je nakon rata bila u najnapetijim odnosima s Italijom i Austrijom, na čije je teritorije ušla s oružanim snagama. U Grčkoj je, sve do zatvaranja granica u aprilu 1949, pomagala lijevim snagama u borbi protiv monarhističke vlasti u Atini. Građanski rat u Grčkoj, čiji je Jugoslavija bila važan dio, bio je jedan od važnijih razloga američkog ulaska u Evropu, kako je objavljeno i Trumanovom doktrinom 1947. godine. Prvih poslijeratnih godina u diplomatskoj službi ostao je i brojni nepartijski kadar na najvažnijim diplomatskim mjestima. Ministar inostranih poslova bio je kraljevski diplomata Stanoje Simić, a diplomate na važnim mjestima bili su intelektualci bliski Titovoj borbi, ali ne nužno i članovi KPJ. Dvojstvo kadrova vjerovatno bi potrajalo i nešto duže da se u ključnoj godini za periodizaciju, ne samo spoljne politike nego ukupnog života u Titovoj Jugoslaviji, u ljeto 1948, nije dogodio dubinski poremećaj, koji je cjelokupnu jugoslovensku politiku iščašio iz ležišta u kojem se, činilo se, nalazila. Isprva je država bila u opsadnom stanju iznutra, u stanju šoka, samoizolovana od Zapada, a sada napuštena od SSSR i svih istočnih zemalja. Borba onih koji su vjerovali da je Staljin u sukobu s Titom u pravu, i snažne vlasti koja je činila sve za vlastiti opstanak, trajno je promijenila izgled države. Dio diplomata optirao je za SSSR, a Vladimir Velebit, kao zapravo glavna osoba u sistemu SMIP-a, zbog spominjanja u Staljinovim i Molotovljevim pismima, gdje je optužen da je britanski špijun, dao je ostavku. Prekid odnosa FNRJ i SSSR bio je veliki događaj u međunarodnoj politici. Mnogi na Zapadu u njega nijesu isprva povjerovali, ali su drugi, tada odgovorni za planiranje spoljne politike, brzo shvatili njegov potencijal i dosege. Sa svoje strane, Jugoslavija je spoljnu politiku i mogućnost internacionalizacije problema vidjela kao način odbrane od sovjetskog pritiska. Tako se već 1949. kandidovala i bila je izabrana za nestalnu članicu Savjeta bezbjednosti OUN. Tokom zasijedanja OUN u Parizu 1951. → Milovan Đilas je detaljno izvijestio o pritiscima i incidentima na jugoslovenskim granicama iz zemalja sovjetskog bloka. Svjetska organizacija tako je postala važan mehanizam u diplomatiji FNRJ/SFRJ. S druge strane, najvažnija je bila pomoć SAD i drugih zapadnih zemalja, koja je Jugoslaviju, riječima generala Omara Bredlija, pretvorila u američkog komunističkog saveznika. U tome smislu, najvažniji i vjerovatno najdalji uklon prema Zapadu, ali i jasan pokazatelj odmaka od dotadašnje politike, bilo je sklapanje Balkanskog pakta s Grčkom i Turskom 1953, koji je godinu kasnije dobio svoj vojni dio. Time je, u vrijeme „paktomanije” državnog sekretara SAD Džona Fostera Dalesa, Jugoslavija, kao socijalistička država, ušla u posredni odbrambeni savez s NATO-om, čije su članice bile i Atina i Ankara. Staljinova smrt u martu 1953. otvorila je prostor za normalizovanje odnosa sa SSSR. Istorijsku važnost imala je posjeta generalnog sekretara KPSS Nikite Hruščova Beogradu 1955, kada, doduše, nije izrečeno izvinjenje kakvo su očekivali Jugosloveni – za pogrešne procjene i politike Hruščov je optužio Lavrentija Beriju i Milovana Đilasa, tvrdeći da su obojica smijenjeni – ali je postavljena baza za potpisivanje normalizacije odnosa dviju država. Nakon Beogradske deklaracije 1955, tokom Titove uzvratne posjete SSSR 1956, koji je došao nakon „tajnog referata” Nikite Hruščova na 20. kongresu KPSS, potpisana je Moskovska deklaracija, kojom su normalizovani partijski odnosi. Popravljanje odnosa sa SSSR bilo je popularno u dijelu zemlje, među dijelom političke elite, kojoj je sama pomisao da odnosi s prvom zemljom socijalizma nijesu dobri stvarala nelagodu. Bolji odnosi bili su u hladnoratovski podijeljenom svijetu u interesu svima: onima koji su shvatali važnost dobrih odnosa za jugoslovensku ekonomiju, sigurnost, a i lakše uspostavljanje dobrih odnosa sa nizom država koje su imale prijateljske odnose ili ekonomski zavisile od SSSR. Hruščovu je bilo neobično stalo izvojevati diplomatsku pobjedu i vratiti Jugoslaviju u sovjetski blok. Jugoslavija je, opet, precjenjujući i vlastitu snagu i dubinu promjena u Moskvi, smatrala da su „individualni putevi u socijalizam” sada realnost. Sve do jeseni 1956, nakon tri susreta Hruščova i Tita samo tokom te godine, činilo se da je privlačenje Jugoslavije na Istok ozbiljno, uporno i da bi moglo biti uspješno. Takva se putanja činila izvjesnijom tokom „ojuženja”, malog detanta u sovjetskoj politici, posebno do izbijanja Mađarske revolucije 1956. godine. Promjene do kojih je u novembru 1956. došlo u Mađarskoj podsjećale su na jugoslovenski otklon od Moskve. Promjene su vodili komunisti, Jugoslavija je pozdravljala učinjeno, barem do posljednjih nekoliko sati dvonedjeljnog eksperimenta Imrea Nađa i njegovog odustajanja od komunističkog monopola, prije nego što se sa saradnicima povukao u jugoslovensku ambasadu. Četvrti susret Tita i Hruščova na Brionima 1956. i jugoslovensko nesuprotstavljanje intervenciji Crvene armije protiv Mađara, nijesu značili pristanak uz liniju Moskve, već logičan čin, koji je vlasti u Beogradu uvjerio da je u zajednici istočnih, komunističkih država, bez obzira na to ko je generalni sekretar, jedina opcija potčinjavanje Sovjetskom Savezu. Takva politika više nije bila ni racionalna, niti lukrativna. Tito je bio jedini disident u Istočnom bloku – sasvim je jasna bila prednost takvog položaja. Novo dramatično zahlađenje odnosa sa SSSR nastupilo je po štampanju novog programa SKJ 1958, ali prekid nije bio onako dramatičan kao 1948. godine. Odnosi sa SSSR sve do 1988. nijesu se više dramatično kvarili, ali se crta koja je povučena 1948, a potvrđena 1955. i 1956, više nije prelazila. Tako su odluke kao priznanje Istočne Njemačke 1957, što je povuklo Halštajnovu doktrinu i prekid diplomatskih odnosa SR Njemačke i jedine socijalističke zemlje koja je Bon priznavala, bile na crti bližoj Moskvi. Isto tako je u dramatičnom potezu Tito 1967. otputovao na sastanak zemalja članica Varšavskog ugovora, nakon napada arapskih država na Izrael. Jugoslavija je tada, kao i članice Istočnog bloka (osim Rumunije), prekinula odnose s Izraelom. Dijelom je to bilo i zbog bliskih odnosa s Arapima. Postojala je i visoka podudarnost u glasanju Jugoslavije i Istočnog bloka u UN. Bliskost koja je postojala nikada nije ugrozila postignuti i nezavisni položaj. Jugoslavija je ostajala oprezna u odnosu na sovjetski „hegemonizam”, osjetljiva na nastojanje Moskve da se Jugoslavija uključi u zemlje „socijalističke zajednice”, baš kao što je na Zapadu uvijek reagovala na uključivanje u zemlje s druge strane Gvozdene zavjese. Odnos prema SSSR bio je uvijek važan u očuvanju statusa partnera, zemlje koja ima prijateljske i ravnopravne odnose s obje supersile. Do kraja 1956. Josip Broz Tito uspostavio je vrlo prisne odnose s nekoliko vođa Trećeg svijeta. Jugoslavija je u Savjetu bezbjednosti tokom 1950. i 1951. uočila niz dodirnih tačaka sa Indijom. Etiopski car Haile Selasije bio je 1953. prvi strani državnik u posjeti Jugoslaviji, nakon prekida sa Staljinom, a Tito je u Etiopiji, Egiptu 1955. godine. Na prvo putovanje „Galebom” u Aziju Tito je krenuo u decembru 1954, a u Rijeku se vratio 11. februara 1955. godine. Putovanje u Indiju i Burmu, kako su ga upućivali ambasadori u Indiji i Egiptu, Josip Đerđa i Jože Vilfan, otkriće mu brojne sličnosti između FNRJ i dotad nepoznatog dijela svijeta. Već tada mnogi su prigovarali dužini, skupoći i trajanju Titovih putovanja, ali je on sam tvrdio da „borba za mir i afirmaciju socijalizma nije skupa”. Otkrivanje načela „panča šila” – pet načela miroljubive koegzistencije (jednakost, mir, suzdržavanje od miješanja u unutrašnje poslove, poštovanje integriteta i cjelovitosti drugih, suzdržavanje od agresivne politike), slavljeni princip toga vremena u Aziji, bili su posve saglasni sa jugoslovenskim gledanjem na svijet. Ono što je Tito dodao azijskom i afričkom tumačenju svijeta bila je globalna komponenta, ukazivanje da je odgovornost za sigurnost u svijetu zajednička, ne samo supersilâ, da je rješenje parcijalnih problema Trećeg svijeta u nastanku i da ih je moguće rješavati kroz svjetsku organizaciju. Nehru i Naser susreli su se sa Titom na trojnom sastanku na Brionima, 19. jula 1956. godine. Susret tri lidera sa tri kontinenta nije bio uobičajen niti čest, pa je kasnije dobio mitski karakter u jugoslovenskom narativu stvaranja nesvrstanosti, koji je trebalo da pokaže jugoslovensko prvenstvo u odnosu na često poistovjećivanje nesvrstanih sa susretom azijskih i afričkih zemalja u Bandungu 1955. godine. Potom su 1960. na jugoslovensku inicijativu u Misiji OUN u Njujorku, u svijetu koji je šokiran posmatrao novo zaoštravanje u međunarodnim odnosima nakon rušenja američkog špijunskog aviona U2 iznad SSSR, poslale poruku pet zemalja – Indija, Egipat, Jugoslavija, Indonezija i Gana – da svijet nije isključiva odgovornost velikih, da je mir nedjeljiv. U proljeće 1961. Tito je bio prvi strani državnik koji je u putovanju dugom 72 dana, od 14. februara do 27. aprila 1961, brodom „Galeb” obišao niz afričkih država i predložio okupljanje zemalja koje su se počele zvati „neangažovanim”, „nesvrstanim”, „vanblokovskim”. Putovanje je započelo u znaku zaoštrene krize u Kongu, gdje je ubijen Patris Lumumba, protiv čije su smrti demonstrirale stotine hiljada građana Jugoslavije. Simbolično, završilo se u trenutku kada je Kuba bila napadnuta u Zalivu svinja. Obje krize u zemljama Trećeg svijeta bile su katalizator ideje o sazivanju skupa na „principima koegzistencije i opštečovečanskog progresa, suprotno nacionalnom i klasnom egoizmu”. Interes za Treći svijet i mogućnost trgovanja sa novim zemljama pojačan je nakon stvaranja Evropske ekonomske zajednice 1957, a onda i sve većeg integrisanja zemalja SEV-a na Istoku. Jugoslaviji je bio potreban izlaz. Ona bi u podijeljenom svijetu ostala srazmjerno izolovana da se za svoje mjesto nije borila. Već vrlo rano, jugoslovenska preduzeća dobijala su poslove u Siriji, Etiopiji (lučka postrojenja u Asabu, u Eritreji), a potom duž Trećeg svijeta. Najlukrativniji su bili veliki poslovi u Libiji, Iraku, Alžiru. Jugoslovenski inženjeri, naučnici i ljekari angažovani su u nizu država, pa je Jugoslavija stvorila i te kako pozitivan imidž u velikom dijelu svijeta. Pokret nesvrstanih nekoliko puta je ulazio u krizu. Izazivale su ga tendencije dijela zemalja koje su željele drukčiji koncept okupljanja, najčešće radikalniji, pa su u Pokret pokušavale uvući sovjetski ili čak, sa Sukarnom, kineski element. U drugoj polovini šezdesetih, Pokret je u krizi, s dugom pauzom između druge i treće konferencije. Sastanak Velike trojke – Tita, Nasera i Indire Gandi 1966, nije bio naročito pripremljen, ali je trebalo da pokaže da je jezgro Pokreta i dalje živo i zainteresovano. Tih godina mnogi su od osnivača Pokreta svrgnuti ili su preminuli, pa je Tito ostao srazmjerno neprikosnoven na toj sceni. Nakon egipatskog naslanjanja na SSSR, pa intervencije zemalja Varšavskog ugovora (osim Rumunije) 1968. u Čehoslovačkoj, koja je dodatno umrtvila aktivnost svih nesvrstanih zemalja koje su na različite načine zavisile od sovjetske pomoći ili dobre volje, Jugoslavija je odlučila da inicijativu probudi. Jugoslavija je tako 1969. započela sa lobiranjima, tražila novo okupljanje nesvrstanih, koji se od 1970. i samita u Lusaki okupljaju svake tri godine. Za Beograd je to bio logičan smjer, koji je, između ostalog, korespondirao sa većim zanimanjem za bivše kolonije i među ljevicom na Zapadu. Od prvog samita Pokreta nesvrstanih zemalja u Beogradu pa do devetog, ponovo održanog u Jugoslaviji 1989, nesvrstavanje je bila najkonzistentnija spoljnopolitička doktrina, sinonim za Titovo vrijeme, politika koja je Jugoslaviju postavila na globalnu kartu ne samo zbog oponiranja supersilama, već kao aktivnog ili proaktivnog činioca. Nesvrstanost je bila jedna od najviše kritikovanih jugoslovenskih politika, vjerovatno jedna od onih koje su najslabije objašnjavane stanovništvu, koje u isto vrijeme nije bilo posve spremno za široki zahvat i politiku koja je gledala daleko i nadilazila dotadašnje spoljnopolitičke orijentacije. Za politiku nesvrstavanja, vanblokovsku orijentaciju, nužno je bilo uspostavljanje dobrih ili normalnih odnosa s obje supersile, kao i, kako su sugerisale jugoslovenske diplomate u Latinskoj Americi, normalizacija odnosa sa Svetom Stolicom. Sveta Stolica i Jugoslavija prekinule su odnose 1952. prije svega zbog slučaja Alojzija Stepinca, a ponovo ih uspostavile šest godina po njegovoj smrti, 1966. godine. Predsjednik SIV-a Mika Špiljak već je januara 1968. posjetio Vatikan, a Tito, prvi socijalistički vođa, tamo je 1971. godine. Takva pozicija osigurala je da sve zemlje Trećeg svijeta, koje su eventualno mogle smatrati da bi bliže povezivanje sa novom organizacijom moglo štetiti nekim drugim vezama koje imaju, budu anulirane. Vodeća zemlja Pokreta nesvrstanih imala je dobre odnose sa svima i daleko se lakše umrežavala i lobirala za vlastite interese. Jedini krug zemalja s kojima su odnosi bili otežani bile su neke susjedne države, prije svega Bugarska i Albanija. Titova bolest i smrt 1980, koja je koincidirala sa sovjetskom intervencijom u Avganistanu – nesvrstanoj, socijalističkoj državi, koja nije bila članica vojnih saveza sa SSSR, ponovo je probudila strahove u Jugoslaviji, ali i izazvala nastojanje da se nesvrstani mobilizuju kako bi se osudio ulazak supersile u malu, nesvrstanu državu. Nakon jugoslovenskog otpora Kubi na samitu 1979, kada je zapravo zaustavljeno nastojanje Havane da se nesvrstavanje prikaže kao „strateška rezerva” komunističkog bloka, sve je konačno prepoznato i u administraciji Džimija Kartera. SAD sada na ovu komponentu jugoslovenske politike počinju da gledaju sa daleko više pažnje, kao i da pronalaze sličnosti sa jugoslovenskom pozicijom. Nesvrstavanje je rijetko bilo posve na zapadnoj platformi, ali je insistiranje na „izvornim načelima nesvrstavanja”, koje je zagovarala Jugoslavija, bilo daleko umjerenije od radikalne grupe, koja je često prijetila preuzimanjem Pokreta. Tako je, uporedo sa dramatičnim pogoršanjem stanja unutar Jugoslavije, izgledalo da sve politike postaju prihvaćene, radikalni tonovi umireni, da jugoslovenski diplomatski vrh prepoznaje trendove u svijetu koji su otvoreni posebno nakon promjene u Moskvi s Mihailom Gorbačovom. Međunarodni odnosi su se deideologizovali, činilo se da nastojanja nesvrstanih na drukčijem svijetu, multilateralnosti, pobjeđuju. Dolazak Gorbačova u Jugoslaviju 1988. trebalo je Sovjetima da ukaže da je politika perestrojke i glasnosti „hvatanje koraka sa mnogo čim što smo mi davno prešli”, da su sovjetske politike „novi pogledi koji su dobrim dijelom naši stari pogledi iz 1960-ih godina”, govorio je posljednji savezni sekretar za inostrane poslove Budimir Lončar. Tada je pretpostavljao da će desetak godina biti potrebno Sovjetskom Savezu da ostvari ono gdje je SFRJ bila avangarda. Moskva je sada bila spremna posve da odustane od nastojanja da konceptom „prirodnog savezništva” dezavuiše jugoslovensku posebnost. Približavanje evropskih država, kraj Hladnog rata, prestanak blokovske napetosti – Jugoslavija je pokušavala da slijedi stvaranjem mreže saveza. Neobično aktivna unutar Konferencije o evropskoj bezbjednosti i saradnji (KEBS) i Helsinškog procesa, Jugoslavija je bila kao članica Grupe neutralnih i nesvrstanih zemalja, koje su, nastupajući kao snaga između blokova, igrale konstruktivnu ulogu. Beograd je, konačno, izabran za drugog domaćina KEBS-a, odmah nakon Helsinkija, 1977. godine. Već 1988, prvi put nakon Drugog svjetskog rata, održan je Balkanski samit. Bio je to diplomatski uspjeh, prije svega zato što su na skupu bili i predstavnici Albanije, jedne od zemalja sa kojima je SFRJ imala izuzetno zahladnjele odnose od 1948. godine. Odnosi sa susjedima, isprva svima, a potom prije svega onima na istoku i jugoistoku, bili su vjerovatno najslabija tačka jugoslovenske politike. Pitanje Makedonije i Makedonaca komplikovalo je odnose sa Grcima i Bugarima, Kosova s Albancima, pa je smirivanje krajem Hladnog rata bilo pozdravljeno i u Evropi. Od 1978. Hrvatska i Slovenija članice su Radne zajednice Alpe-Jadran, a uz italijansko posredovanje, SFRJ, sa Austrijom i Italijom, ulazi u Trijagonalu, koja prerasta u Kvadrilateralu i 1990. Pentagonalu (kasnije Srednjoevropska inicijativa). Posebna je bila inicijativa za povezivanje zemalja Sredozemlja, ponovo sa važnom italijanskom ulogom, koja je na Jugoslaviju računala kao na važnog partnera, nesvrstanu i veliku državu. Kandidatura za članstvo u Evropskoj zajednici, s kojom su krajem osamdesetih intenzivirani pregovori, trebalo je da bude zaključni korak, kojim je trebalo da svi ovi krugovi integracija anticipiraju evropska kretanja i olakšaju jugoslovensku integraciju u svijet koji se mijenjao, ali i utiču na smirivanje tenzija unutar zemlje. Činjenica da je 1989. Deveta konferencija Pokreta nesvrstanih zemalja održana u Beogradu, uz podršku velikog broja najvažnijih međunarodnih faktora, pokazivala je i povjerenje u SFRJ kao zemlju koja je platformu Trećeg svijeta mogla urediti, modernizovati, pojasniti, uvesti probleme zaštite okoline, ljudskih prava. Bila je to organizovana, činilo se, posve savremena aktivnost diplomatije, koja se razbila na unutrašnjoj politici. Jugoslavija nije željela da se spašava iznutra i takve trendove nije mogla da okrene nijedna spoljnopolitička aktivnost, ma kako organizovana ili moderna bila. Međunarodna zajednica, opijena završetkom Hladnog rata, a u strahu od novih kriza koje su mogle zatresti čitav svijet, naprosto nije mogla i nije željela da se bavi jugoslovenskim problemom koliko je to bilo potrebno. U trenutku kada su dobri poznavaoci SFRJ bili na čelu njemačke i francuske diplomatije, kada je u Vašingtonu glavnu riječ vodio savjetnik za nacionalnu bezbjednost Brent Skoukroft i zamjenik, a onda državni sekretar, Lorens Iglberger, dvojica najistaknutijih iz „Jugoslovenske bande”, kako su ih nazivali, zbog ranije službe u Beogradu, raspad države nije se mogao zaustaviti. Raspad Jugoslavije nije mogla da ublaži ni internacionalizacija krize. Spoljna politika svake države bitno je određena unutrašnjim prilikama u zemlji. Vrlo je ograničen njen uticaj na prilike unutar zemlje ukoliko ne postoji želja za prihvatanjem poruka iz inostranstva.