Milovan Đilas

Đilas, Milovan (Podbišće, Mojkovac, 1911 – Beograd, 1995), revolucionar, političar, književnik, politički teoretičar. Završio je osnovnu školu u Kolašinu, a gimnaziju u Beranama. Studirao je na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Kao student, postao je pripadnik komunističkog pokreta (od 1933. član KPJ, od 1938. član CK KPJ, od 1940. član Politbiroa CK KPJ), a ubrzo i jedan od rukovodilaca KPJ. Bio je glavni organizator Trinaestojulskog ustanka (1941), a tokom rata (→ Crna Gora u Drugom svjetskom ratu) nalazio se na najvišim političkim dužnostima u NOP-u. Kao general-lajtnant, upućen je 1944. u SSSR, gdje je predvodio vojnu misiju NOVJ-a. Misija je bila formalno vojna, a suštinski politička, i služila je pribavljanju međunarodnog legitimiteta za NOVJ. Bio je ministar za Crnu Goru u Vladi Demokratske Federativne Jugoslavije. Do objavljivanja Rezolucije Informbiroa (1948) sastajao se sa Staljinom u Moskvi. Sa Josipom Brozom Titom bio je u posjeti SSSR, kada je potpisan Ugovor o prijateljstvu i uzajamnoj saradnji između Jugoslavije i SSSR. Početkom 1948. sa → Svetozarom Vukmanovićem Tempom i Kočom Popovićem bio je u posjeti Moskvi, gdje je ostao do marta iste godine. Od 1945. do 1953. sa Edvardom Kardeljem predvodi diplomatske aktivnosti FNRJ u OUN, gdje u svojim govorima osuđuje neprijateljske aktivnosti SSSR i ostalih zemalja Istočnog bloka protiv jugoslovenske države. Takođe je predstavljao Jugoslaviju na Prvoj azijskoj socijalističkoj konferenciji (Rangun, 1953), kao i prilikom krunisanja kraljice Elizabete II u Londonu (iste godine). U narednom periodu bio je potpredsjednik Vlade FNRJ, te predsjednik Narodne skupštine FNRJ (1953). Zbog serije članaka u partijskom organu Borba, krajem 1953, u kojima se zalagao za demokratizaciju političkog sistema, došao je u sukob sa partijskim rukovodstvom i Josipom Brozom Titom. Januara 1954. isključen je iz CK SKJ i ubrzo smijenjen sa svih dužnosti. Aprila 1954. pisanim putem podnio je ostavku na dužnost predsjednika Narodne skupštine FNRJ i vratio partijsku knjižicu. Krajem 1956, zbog javno iznijetih stavova povodom Mađarske revolucije, osuđen je na tri godine zatvora. Dok je bio u zatvoru, lišen je svih odlikovanja i priznanja koja je dobio za zasluge u ratu, uključujući Orden narodnog heroja i čin general-pukovnika. Nakon objavljivanja knjige Nova klasa u SAD (1957), u kojoj je kritički analizirao karakter komunističkog sistema i komunizma kao političke ideologije, osuđen je na još sedam godina zatvora. Uslovno je oslobođen početkom 1961, a ubrzo zatim ponovno uhapšen i osuđen na pet godina zatvora zbog objavljivanja knjige Razgovori sa Staljinom (Njujork, 1962). Iz zatvora je izašao 1966. godine. Univerzitet u Oksfordu (St Antony’s College) uvrstio je 1995. njegovu Novu klasu u 100 najznačajnijih knjiga koje su ,,u posljednjih 50 godina” fundamentalno uticale na oblikovanje kulture Zapada. Ogledao se i kao književni stvaralac – kao pisac romana (Crna Gora, 1989; Izgubljene bitke, 1994; Svetovi i mostovi, posth. 1997) i pripovjedaka (izbor: Gubavac i druge priče, 1964; Kamen i ljubičice, 1971; Lov na ljude, 1990). Prevod njegove Besudne zemlje, koja je napisana 1956, objavljen je u izdanju Politike 2005. godine. Nosilac je Ordena narodnog heroja i Partizanske spomenice 1941.

Literatura: B. Kovačević, Đilas heroj-antiheroj: iskazi za istoriju, Podgorica, 2006; L. Perović, Dominantna i neželjena elita, Beograd, 2015; Ž. Andrijašević, M. Šćekić, Sto ličnosti Crne Gore 1918–2018, Podgorica, 2018; A. Đilas, Hronologija života i rada Milovana Đilasa, Beograd, 2020.

N. Zečević