Peko Dapčević

Dapčević, Petar Peko (Ljubotinj, Cetinje, 1913 – Beograd, 1999), revolucionar, vojni komandant, diplomata. Završio je gimnaziju na → Cetinju i Višu vojnu akademiju „Vorošilov” u Moskvi (1946–1948). Prije Drugog svjetskog rata (→ Crna Gora u Drugom svjetskom ratu), postao je član KPJ. Učestvovao je u Španskom građanskom ratu (1937–1939) kao dobrovoljac u redovima Španske republikanske armije, gdje će, zahvaljujući izuzetnoj vojničkoj sposobnosti i hrabrosti, napredovati do čina kapetana. Po povratku iz zarobljeništva u Francuskoj, jedan je od organizatora Trinaestojulskog ustanka. Tokom oslobodilačkog rata u Jugoslaviji bio je na najvišim komandnim dužnostima u NOV-u. Bio je komandant Lovćenskog partizanskog odreda, Glavnog štaba Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda (NOPO) za Crnu Goru i Boku i član Vrhovnog štaba. Od 1942. je komandant Četvrte proleterske crnogorske udarne brigade, a zatim je imenovan za komandanta Druge proleterske divizije. U oktobru 1943. imenovan je za komandanta Drugog udarnog korpusa i proizveden u čin general-majora. U julu 1944. imenovan je za komandanta Operativne grupe divizija, koja će osloboditi veliki dio teritorije Srbije. U činu general-lajtnanta, kao komandant Prve armijske grupe, od septembra 1944. komandovao je oslobođenjem Beograda. Od početka 1945. komandovao je Prvom armijom Jugoslovenske narodne armije (JNA) u završnim operacijama za oslobođenje Jugoslavije, a zatim Četvrtom armijom. U toku rata bio je vijećnik AVNOJ-a i član Predsjedništva CASNO-a (→ Skupština Crne Gore). U poslijeratnom periodu bio je zamjenik načelnika, a od 1953. do 1955. načelnik Generalštaba JNA. Od 1952. biran je, u više navrata, za člana CK SKJ. Po završetku profesionalne vojne karijere (1955), bio je član SIV-a, zatim potpredsjednik Skupštine SFRJ, a više puta je biran za poslanika Savezne skupštine i Skupštine SR Crne Gore. Od 1961. do 1965. bio je ambasador FNRJ/SFRJ u Grčkoj. Autor je više knjiga: Rat u Koreji (1951); Kako smo vodili rat (1975); Od Pirineja do Cetinja (1981); Za Beograd (1984). Za dopisnog člana CANU (→ Crnogorska akademija nauka i umjetnosti) izabran je 1981. godine. Odlikovan je Ordenom narodnog heroja (1945), Ordenom slobode, Ordenom junaka socijalističkog rada, sovjetskim Ordenom Suvorova i Ordenom Kutuzova. Nosilac je Partizanske spomenice 1941.

Literatura i izvori: S. Martinović, „Crnogorska vojna elita u JNA 1943–1992”, Matica, 70, 2017; G. Miljanić, Kadrovi revolucije 1941–1945, Cetinje, 1975; Narodni heroji Jugoslavije, knj. 1, Beograd, 1983; Crnogorska akademija nauka i umjetnosti 1971–2011, Podgorica, 2011; Službeni list FNRJ, br. 33/61; Službeni list SFRJ, br. 38/65.

S. Vuković