Izjava crnogorskih starješina povodom proglašenja knjaževine, NMCG

Proglašenje Crne Gore za knjaževinu. Nakon što je testamentom mitropolita → Petra II Petrovića Njegoša određen za njegovog nasljednika, → Danilo I Petrović Njegoš je odlukom Senata i glavara, januara 1852, zvanično proglašen za vladara. Stupivši na prijesto, trebalo je da otputuje u Sankt Peterburg da bi u Rusiji bio zamonašen i rukopoložen za episkopa (mitropolita). Ali, on odlučuje da ne primi mitropolitski čin, već da se proglasi za svjetovnog vladara – knjaza. Odluka o proglašenju Crne Gore za knjaževinu, a Danila Petrovića Njegoša za knjaza, donijeta je 1. marta 1852. na skupštini kojoj su prisustvovali svi članovi najvišeg organa vlasti – Senata i predstavnika najviše državne i crkvene vlasti. Odluka je 7. marta upućena ruskom caru → Nikolaju I Romanovu na saglasnost, kako bi ovaj čin imao i međunarodnu verifikaciju. U odluci se navodi da je Senat i narod crnogorski, zbog smrti vladike i vladara Petra II Petrovića Njegoša, priznao za njegovog zakonitog nasljednika Danila Petrovića Njegoša. Na skupštini je odlučeno da se razdvoji duhovna od svjetovne vlasti, te da Crna Gora postane nasljedna knjaževina. Kao razlog za ovu odluku navodi se da je nastupilo novo vrijeme u kome nema potrebe da duhovna i svjetovna vlast budu sjedinjene u jednoj ličnosti, kao i da se uvođenjem nasljednosti po principu primogeniture sprečava politička nestabilnost nakon vladareve smrti. Shodno tome, skupština je odlučila: „Crnogorska država postaje svjetovna i nasljedna kneževina; Za vladanje Crnom Gorom imenovan je i potvrđen kao knez svijetli gospodar Danilo Petrović Njegoš, a poslije njega zauvijek – nasljednici muškog pola prvorođeni po redu. U slučaju nepostojanja prvog nasljednika muškog pola, imenuje se najbliža muška svojta i u najprvom stepenu, a u slučaju istog stepena – imenuje se najstariji po uzrastu; Vladika, ili bolje reći episkop ili arhiepiskop Crne Gore, koji će imati ograničenu vlast nad crkvenim stvarima, biće izabran posredstvom visoke vlade, između članova svijetlog plemena Petrović Njegoš ili od ostalih najblagorodnijih crnogorskih porodica; U punoj snazi ostaju Ustav, zakoni i svi običaji po kojima se do sada država upravljala, ukoliko nijesu protivni ovim pravilima”. Crnogorska skupština zatražila je od ruskog cara da prizna ove odluke. U vrijeme izglasavanja odluke o proglašenju Crne Gore za knjaževinu, knjaz Danilo je bio na putu za Sankt Peterburg, pa je grupa crnogorskih izaslanika donijela molbu u Beč i predala je ruskom poslaniku Mejendorfu. Mejendorf je molbu uputio Ministarstvu inostranih djela, koje je za cara Nikolaja I pripremilo referat, u kome se iznosi stanovište da je promjena karaktera vlasti u Crnoj Gori korisna za njen unutrašnji razvitak i saglasna okolnostima u kojima se ona nalazi. Nakon dobijanja referata, car se saglasio sa odlukom crnogorske skupštine, pa je 15. juna 1852, prilikom prijema knjaza Danila, saopštio da poštuje pravo crnogorskog naroda da samostalno bira oblik vladavine. Crnogorskom vladaru uručen je i zvanični akt o priznanju Crne Gore za knjaževinu, a Danila Petrovića Njegoša za knjaza.

Literatura: B. Pavićević, „Proglašenje Danila Stankova Petrovića za knjaza Crne Gore”, Istorijski zapisi, 1, 1987; D. Vuksan, „Rusija i proglašenje Crne Gore knjaževinom”, Zapisi, knj. III, 4, 1928; Crnogorski zakonici 1796–1916, knj. I, priredili B. Pavićević i R. Raspopović, Podgorica, 1998. Ž. Andrijašević