Mauzolej mitropolita Petra II Petrovića Njegoša. Odbor za obilježavanje 100-godišnjice smrti → Petra II Petrovića Njegoša je 1951. pokrenuo ideju o izgradnji Njegoševog mauzoleja na Lovćenu. Vlada Narodne Republike Crne Gore obratila se vajaru Ivanu Meštroviću koji je prihvatio da izradi projekat Mauzoleja. Neposredni realizatori projekta bili su arhitekta Harold Bilinić i vajar Andrija Krstulović. Radovi su počeli 1952, a 1957. i 1958. na → Cetinje su dopremljene komponente Mauzoleja (Njegoševa skulptura i karijatide). Za njihovu izradu korišćen je jablanički granit. Paralelno su se izvodili i radovi na podnožju i vrhu Lovćena kako bi Mauzolej bio otvoren za jubilej 1963. (150 godina od Njegoševog rođenja). No, radovi su obustavljeni zbog nedostatka finansijskih sredstava. Nastavljeni su 1968, kada je poslove oko izgradnje Mauzoleja preuzela Skupština opštine (SO) Cetinje. Formiran je Inicijativni odbor za podizanje Mauzoleja, koji je pokrenuo opštejugoslovensku akciju za prikupljanje sredstava za izgradnju Mauzoleja. Toj akciji su se odazvale sve jugoslovenske republike i pokrajine. Početkom 1969. Zavod za zaštitu spomenika kulture Socijalističke Republike (SR) Crne Gore odobrio je premještanje → Kapele mitropolita Petra II Petrovića Njegoša sa Lovćena, sagrađene 1925, da bi se na njenom mjestu sagradio Mauzolej. Tome se usprotivila Srpska pravoslavna crkva, koja je protiv SR Crne Gore podnijela tužbu Ustavnom sudu SFRJ. SPC je tražila da se odluka o rušenju kapele proglasi neustavnom i nezakonitom i tvrdila je da je kapela njeno vlasništvo. Ustavni sud Jugoslavije proglasio se nenadležnim i predmet je ustupio na postupanje Ustavnom sudu SR Crne Gore, koji je krajem 1970. odbacio tužbu SPC, odnosno Mitropolije crnogorsko-primorske. Ustavni sud SR Crne Gore je utvrdio da kapela na Lovćenu nije crkveno vlasništvo i da je odluka SO Cetinje o izgradnji Mauzoleja u skladu sa Ustavom i Zakonom o zaštiti spomenika kulture. SPC je vodila javnu kampanju protiv izgradnje Mauzoleja i u tome je imala podršku najuticajnijih srpskih medija: Politike, Večernjih novosti, NIN-a, kao i Književnih novina. Kampanju SPC prvenstveno su podržali velikosrpski nacionalisti. Jedan dio kritičara je izgradnju Mauzoleja osporavao umjetničkim razlozima. Nakon odluke Ustavnog suda SR Crne Gore nastavljena je izgradnja Mauzoleja, a kapela je uklonjena 1971. godine. Mauzolej je svečano otvoren 27. jula 1974. godine. Svečani govor je održao predsjednik Predsjedništva SR Crne Gore Veljko Milatović. Izaslanik jugoslovenskog predsjednika Josipa Broza Tita na ovoj svečanosti bio je Petar Stambolić. Mauzolej se nalazi na Jezerskom vrhu na nadmorskoj visini 1, 657 m. Do Mauzoleja vodi tunel sa 461 stepenicom. Na ulazu u Mauzolej nalaze se dvije kamene karijatide, teške po 7,5 tona. Centralno mjesto u Mauzoleju zauzima Njegoševa skulptura teška 28 tona. Iznad skulpture nalazi se orao raširenih krila. Svod Mauzoleja je ukrašen sa 18 kg zlata. U kripti Mauzoleja nalazi se Njegošev grob sa sarkofagom od bijelog mermera. Mauzolej je sastavni dio Nacionalnog parka „Lovćen”.