Sedra na Lještanici

Sedra, sedimentne krečnjačke stijene, šupljikave teksture u čijem formiranju učestvuju bakterije, alge, mahovine i drugi organizmi. Sedra nastaje u hladnim, brdskim i planinskim izvorima i vodotocima, koji su prezasićeni kalcijum-karbonatom. U takvim uslovima kalcijum-karbonat reaguje sa ugljen-dioksidom iz vode i gradi nestabilno jedinjenje, kalcijum-bikarbonat. U izvorima, brzacima, na neravninama u rječnim koritima, gdje se voda preliva preko fizičkih barijera dolazi do njenog rasprskavanja i razgradnje kalcijum-bikarbonata. Tada se u atmosferu oslobađa ugljen-dioksid, a novonastali sitni kristali kalcijum-karbonata talože se najčešće na → mahovine. Mahovine su često u suživotu sa modrozelenim i drugim algama koje luče supstance pomoću kojih se kalcijum-karbonatni kristali „lijepe” za tijelo mahovina. Vremenom, one budu razgrađene, pa otuda šupljikavost u strukturi ovih stijena. Godišnji rast sedrenih naslaga mjeri se milimetrima. Ove rijetke tvorevine, malih površina, veoma su osjetljive na promjene u životnoj sredini i smatraju se ugroženim. U mreži → NATURA 2000 svrstane su u poseban tip staništa, koje definišu sedrotvorne vrste mahovina: Cratoneuron filicinum (Hedw.) Spruce, Cratoneuron commutatum (Hedw.) G. Roth, Eucladium vericillatum (With.) Bruch & Schimp., Rhynchostegium riparioides (Hedw.) Cardot i druge. U Crnoj Gori najpoznatiji lokaliteti sa sedrom nalaze se u kanjonima: Mrtvice (Bijeli Nerini), Morače (izvorište), Bukovice (Podmalinsko, Podžukvansko), Tare (Bailovića i Jovičića sige), Lještanice (vodopad Skakala).

Lit.: Đorđe Milanović, Danka Caković, Sead Hadžiablahović, Snežana Vuksanović, Vesna Mačić, Danijela Stešević, Milica Stanišić-Vujačić, Vera Biberdžić & Dmitar Lakušić, Priručnik za identifikaciju tipova staništa Crne Gore od značaja za Evropsku uniju sa obrađenim glavnim indikatorskim vrstama, Podgorica – Banja Luka – Beograd, Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore, Univerzitet u Banjoj Luci, Šumarski fakultet, 2021, str. 277–279.

S. Dragićević