Most na Moštanici
Most na Moštanici, anonim (I–III v.). Most preko rijeke Moštanice, u okolini Nikšića, široko se datira u period od I do III v., a njegovo podizanje vezuje se za gradnju puta koji je od Epidauruma vodio ka Anderbi i Skodri. Ovaj put počeo je da se gradi za vrijeme namjesnika rimske provincije Dalmacije, Publija Kornelija Dolabele (14–20. g. n. e.), a završen je za vrijeme vladavine cara Klaudija (41–54. g. n. e.). Pretpostavlja se da je put obnavljan u III i IV v. Duž njegove trase, u blizini Moštanice, pronađeno je više miljokaza, a u blizini mosta nalaženi su ostaci rimske keramike i novca. Most je rušen i obnavljan više puta. Na njemu je intervenisano u osmanskom periodu, a oštećen je i u II svj. ratu. Po projektu arh. → Đorđija Minjevića, rekonstruisan je 1957, a konzervatorsko-sanacione mjere sprovedene su 2015. i 2017. Do rekonstrukcije, bile su sačuvane četiri baze, niša na sjevernoj strani, dva potkovičasta luka i segment trećeg, pješačka staza i fragmenti ograde. Dužina mosta je 39,5 m, a širina 2,3 m. U rekonstrukciji 1957. proširen je za po 25 cm sa obje strane. Most ima pet lučnih otvora (dimenzija od 3,54 do 5,56 m) i četiri manja, propusna otvora (širine 1,85 m). Osnove lukova su oko 2 m. Veći lučni otvor na prilaznoj strani služi za lakši protok tokom velikog vodostaja. Temelji mosta su od kamena, a ostali djelovi od tesane sige pravilnog oblika, dok je kolovozna površina rađena od oblutaka. U donjim zonama mosta su uzidani, kao spolije, stećci koji mogu poticati sa nekropole u blizini Crkve Sv. Tome.
Literatura: P. Šobajić, Nikšić – Onogošt, Beograd, 1938, 8–11; N. Katanić, M. Gojković, Građa za proučavanje starih kamenih mostova i akvedukata u Srbiji, Makedoniji i Crnoj Gori, Beograd, 1961, 185–191; D. Sergejevski, „Rimska cesta od Epidauruma do Anderbe”, Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, Arheologija, n. s. XVII (1962), 73–109; V. Vujović, Nikšićko prekovođe, Nikšić, 1982, 16–17; S. Raičević, Spomenici u staroj župi Onogošt, Beograd – Nikšić, 1992, 118; Č. Marković, Arheologija Crne Gore, Podgorica, 2006, 329, 331; Đ. Minjević, Nikšić u sjećanjima, Nikšić, 2008, 36–38; B. Jovićević, S. Dushaj, „Sprovođenje konzervatorsko-sanacionih mjera na kulturnom dobru ’Rimski most na Moštanici’, opština Nikšić”, Godišnjak Centra za konzervaciju i arheologiju Crne Gore, 1 (2018), 105–128.
T. Koprivica