Oltarska pregrada Crkve Sv. Save, XVII v., Velimlje, Nikšić
Ulazak u Jerusalim, detalj freske u naosu Crkve Sv. Save, XVII v., Velimlje, Nikšić
Crkva Sv. Save Srpskog na Počivalima, XVII v., Velimlje, Nikšić
Velimlje, Crkva Sv. Save Srpskog, arhitektura, freske, ikonostas, anonim (XVI–XX v.). U zaseoku Počivala, nedaleko od Velimlja, opština Nikšić, nalazi se seosko groblje sa Crkvom Sv. Save Srpskog. To je jednobrodna građevina pravougaone osnove, sa polukružnom apsidom na istoku. Uz podužne zidove konstruisana su tri para prislonjenih lukova iste širine, na koje se oslanja poluobličast svod poduprt jednim poprečnim svodnim lukom, oslonjen na par pilastara. Na podužnim zidovima i apsidi nalaze se prozori (po jedan), koji su naknadno proširivani. Crkva je obnovljena 1908, kada je prezidano cijelo zapadno pročelje i iznova sagrađen zvonik na preslicu. Crkva je prvobitno bila prekrivena kamenim pločama, ali obnovom, poslije zemljotresa 1979, stavljen je bakarni lim. Nije poznato kada je sagrađena. Ipak, vrijeme njenog podizanja može se približno odrediti. Tipološki, njena arhitektura nedvosmisleno pripada arhitekturi seoskih crkava s kraja XV v., kada se to konstruktivno i tipološko rješenje rasprostire od Primorja do njegovog zaleđa. U crkvi je sačuvano zidno slikarstvo koje po svojim karakteristikama pripada početku XVII v. Ove freske su tematikom, ikonografijom i stilskim obilježjima veoma slične freskama iz 1605. u Crkvi Sv. arhanđela Mihaila u Petrovićima (→ Petrovići u Banjanima, Crkva Sv. arhanđela Mihaila). Sačuvano slikarstvo u crkvi omogućava da se u cjelosti očita njegov tematski repertoar. U tjemenu svoda naslikani su vidovi Hrista: Starac dana, Pantokrator i Anđeo Velikog savjeta. U pojasu sa strane ovih vidova Hrista, predstavljena su poprsja proroka (26). U drugoj zoni, niže ovog, prikazane su scene Velikih praznika. Ciklus počinje u oltaru na južnom zidu scenom Rođenja Hristova, slijedi je Sretenje, potom Krštenje, Vaskrsenje Lazarevo i Ulazak u Jerusalim. U istoj zoni, na sjevernom zidu, ovaj ciklus se nastavlja izmiješano sa scenama iz ciklusa Stradanja: Put na Golgotu, Raspeće, Skidanje s krsta, Mironosice na grobu i Silazak u ad. U gornjem dijelu istočnog zida naslikana je scena Donji dio Vaznesenja Hristova sa Bogorodicom i ubrusom sa Hristovim likom u njenim rukama. U najnižoj zoni stojećih figura, prikazani su svetitelji: Nikola, ratnici (Dimitrije i Đorđe), Simeon Srpski, vrači (Kozma i dva nepoznata). Na površini zapadnog prislonjenog luka, na južnom zidu, sačuvani su tragovi scene Strašni sud, koja se nastavlja na suprotnom prislonjenom luku. Sjevernije od vrata slikani su likovi Konstantina i Jelene, a u nastavku pustinožitelj Pavle Tivejski, arhanđel Mihailo, Sv. Nedjelja Milostiva i Sv. Petka Mučenica. U središnjem prislonjenom luku na sjevernom zidu prikazan je Deizis – Hristos na prijestolu u prisustvu Bogorodice i Preteče, iznad su Nikita, Pantelejmon i vrač Prokopije, koje slijede pustinožitelj Marko Trački i neki od stolpnika. U oltarskom prostoru u protezisu predstavljena je Vizija Petra Aleksandrijskog, a u nastavku scena Hristos u grobu, iznad Hristos Emanuel, a slijedi ih arhiđakon Stefan. U oltarskoj apsidi, iznad sokla, predstavljena je Povorka arhijereja koja se klanja Agnecu, a čine je Grigorije Veliki i Atanasije, sa sjeverne, Jovan Zlatousti i Nikola Mirlikijski, s južne strane. Od arhijereja u nastavku prikazani su još Kiril filozof, Antonije Veliki, Spiridon i Roman arhiđakon. U crkvi je drveni ikonostas sa ikonama iz 1901. On pokazuje harmoničan sklad duborezne pregrade i ikona na njemu. Raspored na njemu je uobičajen, a ikone su plaćene od strane brojnih darodavaca ovog kraja, čija su imena ispisana na metalnim pločicama koje su pričvršćene na ikonama. Pored carskih dveri, ikonostas ima i jedne bočne. Na carskim su prikazane Blagovijesti, a na bočnim arhanđel Mihailo. U prvoj zoni, od prijestonih, nalazi se ikona Hrist sa jevanđeljem i Bogorodica sa Hristom u naručju. Iznad carskih dveri je Tajna večera, sjevernije od nje je ikona sa likovima Save i Simeona, koji pridržavaju topografsku mapu Atosa, Hilandar. Južnije od njih prikazan je Sv. Jovan sa krilima, a red se završava ikonom na kojoj je lik Sv. Vasilija Ostroškog. Iznad, u središnjem dijelu ikonostasa, na krstu je prikazano Raspeće, a lijevo i desno, u odvojenim medaljonima, Bogorodica i Jovan Bogoslov.
Literatura: S. Raičević, Svetilišta Banjana i Oputnih Rudina, Berane, 2017, 114–121.
S. Raičević