Vaso Radulović, Crnogorac, 1910.

Radulović, Vaso, fotograf (Podgorica, ? – ?). Vjerovatno prvi crnogorski foto-reporter koji je kao dobrovoljac bio učesnik balkanskih ratova u svojstvu fotografa. Aktivno je učestvovao u I svj. ratu. Bio je među prvim fotografima koji su u tursko vrijeme snimali u Beranama i bližoj okolini. Zaslužan je i kao etno-fotograf – bilježi narodne motive, likove i krajeve u Crnoj Gori, južnoj Srbiji i na Kosovu i Metohiji. Poslije rata nastavlja fotografsku aktivnost, radeći u Podgorici (prva i početak druge decenije XX v., moguće i dvadesete godine) i sa filijalom u Peći (oko 1907. i 1924–1929; a i prije i poslije navedenih godina). U međuratnom periodu fotografiše kao putujući fotograf u Skadru, Beranama, Prijepolju, Kolašinu. Bio je fotograf-saradnik međuratnog lista Ilustrovana ratna kronika i beogradskih novina Mali žurnal. Aktivno je učestvovao u radu međuratnih fotografskih udruženja. Kao fotograf iz Podgorice, učestvuje na izložbama Srpskog geografskog društva – prvoj održanoj 1911. i drugoj održanoj 1912. (na drugoj je nagrađen trećom nagradom). Izdao je veliki broj razglednica sa ratišta, sam i u saradnji sa izdavačem iz Podgorice „P. Vukotić i Comp”. Sve njegove ratne fotografije označene su pečatom sopstvene radnje na poleđini, a na njima je detaljno ispisivao legende. Fotografije na razglednicama prate i događaje na samom ratištu, u očiglednom pokušaju prenošenja atmosfere ratnih akcija sa prvih linija: Crnogorci bombarduju utvrđenja na Tarabošu; Crnogorski mitraljezi 500 m od turske pozicije; Produženje borbe iz prvog osvojenog turskog šanca na Bardanjolu; Crnogorska izvidnica opažena od neprijatelja na Štoju; Mitralješka četa očekuje Turke; scene kada brigadir Radomir Vešović sa artiljerijom prelazi Lim; scene sa leševima Lješine Bazibozuka. Fotografisao je i mirnije scene u zaleđu u vrijeme zatišja borbe i život u logorima. Uradio je i romantičarsku razglednicu, na kojoj su foto-montažom sjedinjeni fotografija i crtež, i kreirana kompozicija na kojoj Napoelon iz oblaka nadgleda bitku i divi se crnogorskoj vojsci i njenom junaštvu. Na razglednici je i odštampan komentar Napoleona: Ovo su ljudi. Radio je i propagandne razglednice. Dvadesetih godina XX v. fotografiše pejzaže Berana i Andrijevice. Nakon balkanskih ratova, naselio se u Peći. Vojni muzej u Beogradu otkupio je 1937. od autora 140 ratnih snimaka ispisanih na naličju svojeručnim legendama autora. Njegove fotografije nalaze se u albumima crnogorske kraljevske porodice u → Narodnom muzeju Crne Gore na Cetinju, ali i u kolekciji Jovana Vuksanovića.

Literatura: M. Zeković, Ratni slikari, fotografi amateri i dopisnici fotografi u srpskoj vojsci 1914–1918, Beograd, 2001; B. Debeljković, Stara srpska fotografija, Beograd, 2005; M. Đurić, Istorija fotografije Crne Gore od 1840. do 1940. godine, Podgorica, 2013; M. Marjanović, Lice rata, Ratna fotografija u Srbiji 1912–1913/1914–1918, Beograd, 2019.

M. Đurić