Poček, Pero, slikar (Cetinje, 20. III 1878 – Rim, 2. II 1963). Primus prve – istorijske generacije zagranično školovanih umjetnika, koji Crnu Goru uvode u savremene evropske likovne tokove, i jedan od najvećih koje je ovaj prostor dao. Izučivši „početne škole”, slikarsku inicijaciju ostvaruje na prestižnoj napuljskoj akademiji (1897–1903), kod prof. Domenika Morelija, kao stipendista crnogorskog dvora. Kao i njegovi prethodnici, vaspitava se u duhu akademskog realizma i zadugo radi bez mijena po ovim poetičkim načelima. Značajnu podršku u stvaralačkim stremljenjima, te „stvaranju ugleda njegove Crne Gore u čuvenoj zemlji umjetnosti”, pruža mu supruga Umberta Grifini, slavista i prevodilac Gorskog vijenca na italijanski. Po okončanju studija (1903), vođen nostalgično-patriotskim sentimentom, vraća se u Crnu Goru, iako ga je maestro Moreli, koji ga naziva „žarkom zorom slavenskog slikarstva”, namjeravao ostaviti za svog nasljednika na Akademiji. Teme iz nacionalne istorije, glorifikacija voljene otadžbine – njenog duha i povijesti, definišu ovu stvaralačku epizodu njegovog životopisa. Iz ciklusa ovog žanra najreprezentativniji je rad Gusle (5 x 3 m), kompozicija epske monumentalnosti iz istorijsko-folklornog konteksta. Povodom Internacionalne umjetničke izložbe u Rimu (1911), likovni kritičar Adolfo Cinquini piše: „Najveća slika paviljona je nazvana ’Gusle’, najveća zbog svojih dimenzija, i ne samo zbog njih. Ovdje nema nikakve stilizacije, nikakvog skrivenog simbola, nikakvog oprečnog realizma: to je neposredno – živo, kompletno prikazivanje duše jednog naroda koji nije mitski već realan”. No, opservirana bez nacionalnog romantizma, ova kompozicija nosi ton afektirane naracije i patosa. Stvaralačka ingenioznost Počeka i sfere duhovnog istraživanja ovaploćuju se u svim slikarskim temama. Podjednako izobražava pejzaže, portrete, mrtve prirode, figuralne kompozicije, najvećma u tamnoj gami, koja izvjesno vrijeme dominira njegovom paletom. Do 1907. više dana združio je na relaciji Crna Gora – Italija. U strastvenom hodoljublju, od lovćenskih padina do Ulcinja, inspirisan primordijalnom ljepotom krajolika, dao je sugestivna djela: Lovćenska kapela; Most na Rijeci Crnojevića; Ulcinjsko polje; Boka Kotorska; Uzmicanje noći; Vršidba i dr. U ovom ciklusu odlučujuće rasvjetljava paletu „da je moguće govoriti o tome da njegovo slikarstvo spada među prva djela kod Južnih Slovena u kojima je osnovni motiv posmatranje svjetlosnih efekata unutar određene realističke teme”. Monumentalna Vršidba (1903) istinski „djeluje kao mala rukovet na plamtećoj avgustovskoj jari”. Doista, „beskonačni sunčani navez”, materijalizacija svjetlosti započeta na ovoj slici, žig je i drugih pejzaža datiranih 1907. i nešto kasnije. Vedro mediteransko podneblje uticalo je na njega da učini otklon od tamnog akademskog kolorita, inklinirajući ka plenerizmu i impresionizmu. Prvak crnogorske moderne je principalan sudionik na izložbama južnoslovenskih i balkanskih umjetnika od 1907. do 1914. (London, Amsterdam, Venecija, Napulj, Rim, Beograd, Sofija). Njegovog Hrista na ubrusu (Il Sudario della Veronica) uzima rimski kler 1937. za glavnu procesionu sliku na Veliki petak. O izložbi u Londonu, na kojoj je dobio „Great Prize”, Glas Crnogorca (br. 28 od 23. VI 1907) bilježi: „Naš mladi umjetnik P. I. Poček ukrasio je naš paviljon na Balkanskoj izložbi u Londonu sa 108 svojih orginalnijeh slika, čime je i ovom prilikom obrazovanom svijetu prikazao svoju kičicu i otadžbini svojoj učinio neocijenjenu uslugu prestavljajući je potpuno kulturnom zemljom u dotičnoj grani umjetnosti”. U decembru iste godine, u Biljardi, u sali Ministarstva vojnog, priređuje izložbu koju je otvorio knjaz Nikola. Za kulturnu istoriju Crne Gore ovaj događaj ima vidno mjesto, budući da je riječ o prvoj cjelovitoj izložbi, sa svim atributima koje ovakva likovna manifestacija podrazumijeva. Cijeneći umjetnikov vidan doprinos afirmaciji nacionalne kulture, Knjaz ga 1908. odlikuje Danilovim ordenom IV stepena. Iz datog vremenskog rama je i niz portreta realizovanih korektnim crtežom i većma tamnom gamom. Najpoznatiji je, svakako, portret M. Gorkog, ruskog pisca, utemeljivača socrealizma, koji je izradio početkom 1907. na ostrvu Kapri. Boreći se protiv carističkog samodržavlja, Gorki je bio u emigraciji nakon revolucije 1905. U druželjubnom odnosu sa Počekom, koji je radio motive sa Kaprija, u „kojima se prožimaju umjetnost, muzika i lirika”, veliki pisac je u „ruskom kaputu zakopčanom do grla” strpljivo pozirao jednom slikaru. Nakon izložbe u Londonu, ženi se i stalno nastanjuje u Rocca di Papo kod Rima, ne kidajući spone sa domajom. Učestvuje u vojevanju pod Skadrom 1912, kao dobrovoljac u crnogorskoj vojsci, dok je njegova supruga angažovana u sanitetskoj ekipi vojske. Oko 1920. radi tri platna, koja za temat imaju dramatično istorijsko zbitije, Kraljev odlazak iz Crne Gore 1916, svojevrsni rekvijem za vremešnog suverena, ishodovan apoteozom i agonijom ove stare države u I svj. ratu. U prvoj sceni Kralj se oprašta sa Crnogorcima, na drugoj je prikazan na drvenom pristanu za čamce, sa postrojenom vojskom koja ga ispraća, i na trećem fragmentu evociran je njegov dolazak u Brindizi, luku Vergilijevog upokojenja, gdje ga je susreo italijanski kraljevski par. Ove slike, naglašene narativne komponente, nastale su u periodu njegovog istrajnog rada na obimnom ciklusu djela sa temama iz Gorskog vijenca. Odmah po završenoj akademiji, zanosno je otpočeo likovnu transkripciju nacionalnog eposa, gotovo se dušom projektujući u epsko vrijeme i njegove etičko-egzistencijalne karakteristike. O tome sam kaže: „Kao slikar i još prije kao mlad omladinac, ja sam se uvijek odavao svojoj intimnoj i skoro zavjetnoj misli ilustrovati ’Gorski vijenac’, budući da je on jedna lična i istom proživljena stvarna istorija našeg klasičnog doba. Razumije se da je moja svrha slijediti izblizine pjesnikovu maštu”. Vremenom, veze sa zavičajem dobijaju memoracijski ram. No, najjača veza – Gorski vijenac – traje do „sudnje ure”. Lišen mogućnosti „da portretira predjele zavičaja, nastavio je da živi duhom crnogorskim”. Naslikao je 37 scena iz Gorskog vijenca, koje „karakteriše naboj ekspresivnog doživljaja klasičnog djela nacionalne književnosti iz doba romantizma”. Sa nekim elementima koji idu gotovo do fantastike, izobražene scene dominantno krasi pozorišna teatralnost i folklorna ilustrativnost. Riječ je o slikarstvu „u kojem je plastični jezik slike podređen likovnoj transformaciji emocionalnog i vizionarskog”. Dati ciklus, neujednačenih umjetničkih dometa, predstavlja ranu, ne samo domicilnu, dosljednu „stilsku opredijeljenost ka ekspresivnom načinu izražavanja”. Ovaj ciklus, otkupljen 1978, pohranjen je u → Narodnom muzeju Crne Gore na Cetinju. Istina, zadugo je istorijskom patinom i tišinom bilo premreženo integralno djelo ovog, po mišljenju mnogih, najprestižnijeg i najplodnijeg autora početnog perioda crnogorske moderne umjetnosti, kome su „toplina mediteranskog podneblja i romantičarska tradicija crnogorske epike odredili umjetnički prosede”.