Sv. Trojica, freska, Crkva Sv. Nikole, 1663, Orahovo kod Virpazara

Orahovo kod Virpazara, manastir, Crkva Sv. Nikole, arhitektura, zidno slikarstvo, anonim (XV–XIX v.). Manastir je nazvan po selu u kojem je sagrađen. U manastirskom kompleksu sačuvane su dvije crkve i zgrada konaka. Starija, Sv. Jovana Krstitelja, koja se nastankom vezuje za XV v., i mlađa, Sv. Nikole, iz XVII v. To su građevine jednobrodne osnove. Crkva Sv. Nikole (8 x 5 m) u osnovi je pravougaona, sa polukružnom apsidom na istočnoj strani. Nad zapadnom fasadom dominira zvonik sazidan 1909. od ružičastog i bijelog kamena. Crkva je zasvedena poluobličastim svodom, koji se oslanja na tri para prislonjenih lukova uz podužne zidove i dva svodna ojačavajuća luka, oslonjena na dva para pilastara. Kamena dvospratna zgrada južno od crkve, sa svodom u prizemlju, iz vremena je izgradnje Crkve Sv. Nikole. Ova crkva je ukrašena zidnim slikarstvom i posjeduje ikonostas slikara Vasilija Krstića Đinovskog (→ Đinovski) iz 1909. Ikonopisac je prilikom rada na ikonostasu, 1910, prepisao zidni natpis iznad vrata, koji govori da je crkva živopisana 1663, u vrijeme „mitropolita cetinjskog kir Rufima”. Urađene freske su vizantijsko-manirističkog stila i ikonografije. Cjelokupna tematika i njen raspored mogu se sagledati. Iznad sokla, u prvoj zoni južnog zida, na površini istočno prislonjenog luka, naslikani su arhijereji, svetitelji Sava, Simeon, Merkurije, Prokopije, arhanđel Mihailo, Konstantin i Jelena, Marija i scena Vizija Petra Aleksandrijskog na površini sjevernog prislonjenog luka u oltaru. Tu je i scena Arije u čeljustima aždaje. U apsidi je Služenje liturgije i scena Silazak Sv. duha. U nastavku u naosu su Nevjerovanje Tomino, Hristos i Samarjanka, Sv. Damaskin, zidni natpis, Svadba u Kani, Vavedenje, Sv. Trojica. Treća zona na južnom zidu otpočinje sa scenama Velikih praznika: Rođenje, Sretenje, Krštenje, Vaskrsenje Lazarevo, Cvijeti, Preobraženje, a nastavlja scenama Uspenje Bogorodičino, Izdajstvo Judino, Hristos pred Anom i Kajafom, Raspeće, Oplakivanje, Anđeo na grobu, Vaskrsenje, Silazak u ad. Na istočnom zidu su Nerukotvoreni ubrus, Vaznesenje Hristovo, a u polukaloti apside Bogorodica Oranta sa Hristom na grudima. U tjemenu podužnog svoda u medaljonima su Sv. Trojica, Hristos Pantokrator i Hristos anđeo Velikog savjeta. Likovi koje je nepoznati majstor naslikao su ukočeni, draperije na njima su krute i teške kao da su nakvašene. Upotrijebljene boje su neharmonične, podređene sjaju nerealne svjetlosti. To su sve znaci stvaralačkog nemira, grča, pa i pobune protiv klasične uravnoteženosti. Ovu osjećajnost može da objasni jedino duhovna klima doba u kojem je nastala, ali neotrgnuto od svog bića izvora – vizantijske spiritualnosti. Iskonska nepresušna vrela ovdje su se slila u viziju, manir, najavljujući dramatični razvoj društveno-političke stvarnosti u drugoj polovini XVII v.

Literatura: S. Raičević, Slikarstvo Crne Gore u novom vijeku, Podgorica, 1996, 124, nap. 538; A. Čilikov, Crkve i manastiri basena Skadarskog jezera, Podgorica, 2012, 106–112.

S. Raičević