Freska sa predstavom Sv. Tripuna u Crkvi Sv. Bazilija, Mržep kod Kotora, XV v.

Mržep kod Kotora, Crkva Sv. Bazilija, arhitektura, anonim; slikarstvo, → Mihailo Kotoranin (XV v.). Crkva je sagrađena 1451. zaslugom Stefana Kalođurđevića, slovenskog kancelara u Kotoru, i bila je posvećena preblaženoj Gospi. Praznik crkve bilo je Vaznesenje Bogorodice, a živopisao ju je slikar Mihailo iz Kotora, učenik zografa Jove iz Debra. O tome govori dvojezični (italijanski i ćirilički srpskoslovenski) fresko-natpis iznad južnog ulaza u crkvu. Jednostavne jednobrodne arhitekture sa polukružnom apsidom i zasvođena blago prelomljenim svodom, crkva se nalazi na obronku Vrmca, između Prčanja i Donjeg Stoliva. Freske u crkvi se odlikuju uporednim postojanjem pravoslavnih i katoličkih ikonografskih elemenata, koji su praćeni grčkim, latinskim i srpskim natpisima. U polukaloti apside je Deizis sa Hristom u poprsju velikih dimenzija, kojeg okružuju manje figure Bogorodice i Jovana Preteče u molitvenom obraćanju. Ispod Deizisa je Služba arhijereja sa Jovanom Zlatoustim i Vasilijem Velikim, koji se klanjaju trpezi na kojoj su diskos sa hlebom, putir s vinom i otvoreno jevanđelje na grčkom jeziku, namjesto malog Hrista na tanjiru kao simbola evharističke žrtve, kako je bilo uobičajeno u vizantijskoj ikonografiji tog vremena. Slično rješenje nalazi se i u Bogorodičinoj crkvi u Savini (→ Herceg Novi, Manastir Savina). U vrhu trijumfalnog luka je Vaznesenje Hristovo, a na istočnom zidu su Blagovijesti, dok ispod njih stoje predstave arhiđakona Stefana i nepoznatog sveca. Na svodu su četiri Hristove predstave: Hrist iz Vaznesenja u mandorli koju nose anđeli, te poprsja Hrista Pantokratora, Hrista Starca dana i Hrista Emanuila. Uzan pojas koji dijeli svod od južnog i sjevernog zida imao je poprsja anđela i proroka u medaljonima. Pored Blagovijesti i Vaznesenja u oltarskom prostoru, na zidovima su scene iz ciklusa Velikih praznika. Na južnom zidu: Rođenje, Sretenje, Krštenje, Vaskrsenje Lazara. Na sjevernom zidu: Cvijeti, Raspeće, Mironosice na grobu, Silazak u ad. Na zapadnom zidu iznad ulaza je Uspenje Bogorodice. Ispod scena Velikih praznika su figure svetih. Uz oltarsku apsidu, na južnom zidu su Sv. Kuzman i Damjan, manjih dimenzija, a na sjevernom je đakon Roman. Stojeće figure svetih na južnom zidu: Sv. Nikola, Sv. Franjo, Sv. Paraskeva, Sv. Nedjelja; na sjevernom: Sv. Tripun, Sv. Đorđe, Sv. Dimitrije, Sv. Teodor i Sv. Katarina. Na zapadnom zidu oko ulaza su figure Arhanđela Mihaila i Sv. Sebastijana. Program slikane dekoracije pokazuje pretežno vizantijsku shemu. Stil je mješavina vizantijskih i gotičkih elemenata. Prisustvo likova katoličkih svetaca, trojezični natpisi i pojedine neobičnosti u ikonografiji i, posebno, u rasporedu stojećih figura svetih navode na pretpostavku da živopis odražava unionističku politiku, koja je bila aktuelna na Ferarsko-firentinskom saboru.

Literatura: В. Кораћ, „Споменици средњовековне архитектуре у Боки Которској”, Споменик САН, CIII (1953), 115–129; Н. Луковић, „Новооткривене средњовјековне фреске у Столиву”, Историјски записи, IX (1953), 220–223; С. Радојчић, „О сликарству у Боки Которској”, Споменик САН, CIII (1953), 59–66; С. Радојчић, Mајстори старог српског сликарства, Београд, 1955; D. Nagorni, „Die Entstehungszeit der Wandmalerei und Identifizierung ihres Malers nach Fresko-Inschrift in der Kirche Sv. Bazilije in Donji Stoliv (Golf von Kotor)”, Зограф, 9 (1978), 43–49; В. Ј. Ђурић, „Црква Св. Госпође у Мржепу (Бока Которска)”, ЗРВИ, 35 (1996), 9–56.

V. Živković