Đan Karlo Maguljani, Kuća Vukotića, 1910, Cetinje
Maguljani, Đan Karlo (Magugliani, Gian Carlo), ital. arhitekta (Milano, ? – ?, 1920). U crnogorskoj dokumentaristici često nazivan Jovan. Maguljani je, kao tek imenovani šef odsjeka „Mostovi i putevi” u Ministarstvu javnih radova Italije, stigao u Crnu Goru na otvaranje Italijanskog poslanstva, kada je pomogao arh. Koradiniju (→ Koradini, Čezare Augusto) oko pripreme dekoracije povodom krunisanja knjaza Nikole I Petrovića za kralja. Tom prilikom, projektovao je privatnu kuću Vukotića na Cetinju, koja je sagrađena 1910, u današnjoj Njegoševoj ulici, preko puta Francuskog poslanstva. U narodu je poznata kao „Kvadratna kuća” zbog svog karakterističnog pravougaono-kvadratičnog izgleda. Strogu simetričnost geometrijskog koncepta prati i unutrašnji raspored prostorija, razvijen oko centralnog stepeništa. Objekat čine četiri etaže: suteren, prizemlje, sprat i potkrovlje iza visoke atike. Prizemni dio, neznatno širi u odnosu na ostatak građevine, u funkciji je suterena i u estetici postamenta, sa kojeg se centralnim atraktivnim stepeništem, elipsastih stranica, penje u objekat. Maguljani fasadno platno raščlanjuje horizontalnim vijencima, geometrizovanim kornižima i mekanom plastikom na uglovima i oko prozora zadebljanjem u malteru. Posebno naglašava prelaz sprata u atiku, presijecanjem isturenom ravnom strehom naglašene dubine. Sve četiri fasade imaju jednaku horizontalnu podjelu, po tri visoka pravougaona prozorska otvora simetrično raspoređena, sa akcentovanom nastrešnicom od dvadesetak centimetara i nenametljivom aplikacijom oko gornjeg dijela prozora u plitkom malteru kao stilizovanom zavjesom. U istom rasporedu otvori su prisutni u prizemnoj zoni i u zoni atike, samo u vidu okulusa. Pročelna i naspramna fasada, okrenuta ka dvorištu, u zoni sprata imaju terase s geometrijski zaštitnom, jednostavnom metalnom ogradom. Prednji balkon, na dvije konzolne grede sa profilisanom armiranobetonskom pločom, kao centralni naglasak nad ulazom, sa art deco ogradom, nepogrešivo je formom i sadržajem uobličio ovaj geometrizirani objekat. Sagledavajući arhitektonske vrijednosti Kuće Vukotića, treba imati u vidu da je građena armiranim betonom, koji se u to vrijeme počeo primjenjivati u građevinarstvu Evrope. Zbog svojih konstruktivnih performansi, savladavanja velikih raspona, širokih mogućnosti oblikovanja, predstavljao je revoluciju u građevinarstvu i inspirisao početak moderne arhitekture. Na samom početku XX v. mnoge arhitekte širom svijeta razvijale su nove tendencije u arhitekturi, zasnovane na novim tehnološkim mogućnostima (čelik, staklo i armirani beton). Upotrebom armiranog betona stvara se arhitektura čistih volumena, oslobođena dekorativnih elemenata, konstruktivno usaglašena sa funkcijom i namjenom objekta. U tom kontekstu moguće je sagledati i Maguljanijev projekat Kuće Vukotića – kao modernu arhitektoniku savremenih evropskih revolucionarnih tendencija. Nikada ranije u sistemu gradnje objekata nije postojala takva dosljednost u spoju tehnologije gradnje kuće i njenog arhitektonskog i estetskog izgleda. Osjećanje istinitosti da su forma i likovnost izrasli iz tehnološke prirode materijala, armiranog betona, suprotna svim istoricizmima, ovdje je demonstracija pobjede nove arhitektonske misli. Iako je u domaćoj literaturi Kuća Vukotića stilski pripisana kubističkoj arhitekturi, i to njenoj ranoj fazi, naučna činjenica je da ovaj objekat svojim arhitektonskim odlikama nije adekvatno tumačen. Izrazita i čista forma kubusa, stroga simetrija, vizuelna i konstruktivna statičnost Kuće Vukotića nijesu karakteristike, nego upravo suprotnosti kubističkih konstruktivnih principa, koji potenciraju apstraktnu perspektivu, disproporciju forme, pokrenutost i dislokaciju elemenata. Maguljanijev projekat ima očigledne konstruktivne, geometrijske i oblikovne sličnosti sa modernističkim konceptom bečkog arh. Adolfa Losa (1870–1933). Takođe, u tumačenju specifičnosti arhitekture Kuće Vukotića moguće je pretpostaviti da je arh. Maguljani, dolazeći iz jedne vjekovno bogate graditeljske sredine kakva je Italija, mogao poći od mnogo raskošnije zamišljenog projekta, ali ga je u formi i dekoraciji pročistio i tako pojednostavljenog osmislio u još uvijek arhitektonski neuobličenom Cetinju, a istovremeno u kontrastu Francuskog poslanstva, koje je tada bilo u završnim radovima, odmah preko puta Kuće Vukotića. U rezultatu je dobijena veličinom i formom neobična arhitektonika, avangardan objekat za tadašnju crnogorsku prijestonicu, koji je danas svjedočanstvo da je duh moderne Evrope našao svoje pristalice na Cetinju s početka XX v. Ono što Kuću Vukotića izdvaja od svih objekata do tada projektovanih na Cetinju, i šire, jeste puristička arhitektura, lišena dekorativnih detalja, pojednostavljena forma, stroga geometrijska koncepcija, konstrucijska zatvorenost u kubičnu masu, avangardnost u konceptu, impresivnost u čistoti estetike. Sve je to čini jednim od prvih primjera moderne arhitekture XX v. na ovim prostorima.
Literatura i izvor: D. Martinović, U. Martinović, Cetinje – spomenici arhitekture, Cetinje, 1980, 110–112; S. Mitrović, „TOP-TEN Deset palata koje treba vidjeti”, EXPLORER, Podgorica, 2014; S. Maldini, Leksikon arhitekture, Beograd, 2012; o Đ. Maguljaniju u: A. Nave, Pio Pullini: un pittore riscoperto, Italia, 2001, na: https://books.google.me… (15. VI 2019).
S. Mitrović