Antonio Jelaska, Plemenski kapetan, 1870–1880.
Antonio Jelaska, Bedem, oko 1870, Nikšić
Jelaska, Antonio (Jellasca, Antun Antonio), hrv. fotograf (Janjina, Hrvatska, 30. VII 1825 – ?, 1892). Djelovao je kao fotograf od kraja pedesetih do devedesetih godina XIX v. u Dubrovniku. Šezdesetih godina XIX v. otvara atelje i u Kotoru, postavši fotograf crnogorskog knjaza. Mjesto stalnog boravka bio mu je Dubrovnik, gdje je vodio dioramu (cosmorama pittorica) u periodu 1857–1860, a od početka šezdesetih godina XIX v. i fotografski atelje na Pilama. Sarađivao je s fotografima Filipom Dengom u šezdesetim i → Karlom Veberom u sedamdesetim godinama XIX v. Poznat je po pejzažima i portretima seljaka u narodnim nošnjama, osoba u raskošnim i manje raskošnim nošnjama. Portreti značajnih ličnosti opštinske vlasti u Kotoru, u tehnici kalotipije, izrađeni na tankom papiru formata vizit-portreta, nastali su šezdesetih i sedamdesetih godina XIX v. Pretpostavlja se da je na raspolaganju imao dvije kamere, veću i manju. Većom su rađeni portreti ličnosti u stojećem ili sjedećem stavu, a manjom poprsja ličnosti sa kružnim oreolom po ivici slike. Oznake ateljea, imena na aversima fotografija variraju. Reversi fotografija u izrađenom litografskom znaku i natpisu uglavnom imaju oznaku fotografskog ateljea u Dubrovniku, sem na jednoj, gdje je utisnuto da postoji atelje i u Dubrovniku i u Kotoru. Fotografi su i sami kod klijentele podsticali želje za retuširanim i šminkanim doživljajem ateljea, pred slikanim kulisama edenskih vrtova i idiličnih antičkih pejzaža. Jelaska svom ateljeu u Kotoru dodaje i male stepenice i poneki instrument, da omogući raznolikost poze. Fotografiše i u eksterijeru. Panoramski pejzaž Kotora mogao bi se datirati između 1862. i 1866. Snimljen s mora, predstavlja kotorsku marinu sa jedrenjacima, a obuhvaćeni su i čitavi bedemi na brdu. Kompoziciono su lijepo riješeni i pejzaži tonirane panorame Budve, snimljene sa Vidikovca 1870, te nikšićki bedem formata vizit-karte. Fotografiše i plemstvo za vrijeme knjaza Nikole (vojvoda Maksim Baćović, 1848–1876), albumenski portret formata vizit-karte, koji, iako malog formata, isijava čvrstinu karaktera i nepokolebljivost borca. Oko 1886. na Cetinju, u improvizovanom spoljašnjem ateljeu, portretiše u dječjoj dobi knjeginjicu Kseniju i knjaževića Danila. Snagom karaktera izdvajaju se portreti dadilja sa dvora. Nakon 1878. postaje zvanični fotograf dvora crnogorskog knjaza. O njegovom boravku na Cetinju govori i objava u Glasu Crnogorca, u julu 1889, kada je gostovao slikajući u kući kapetana Špira Martinovića. Nagrađivan je na fotografskim izložbama (Napulj, 1867. i 1875; Larino, Italija, 1872; Beč, 1873; Linc, 1875; Pariz, 1878). Nakon njegove smrti, atelje u Kotoru preuzeo je njegov zet Karlo Veber. Jelaskine fotografije nalaze se u zbirkama Istorijskog arhiva i Pomorskom muzeju u Kotoru, te Dvorcu kralja Nikole.
Literatura i izvor: S. Pejović, „Prvi kotorski fotografi”, Godišnjak Pomorskog muzeja u Kotoru, XVL–XVLII, Kotor, 1993–1994; V. Delić, Fotografija u Hrvatskoj 1848–1951, katalog izložbe, Zagreb, 1994; M. Tonković, Fotografija u Dubrovniku, Dubrovnik, 2001; M. Đurić, Istorija fotografije Crne Gore od 1840. do 1940. godine, Podgorica, 2013.
M. Đurić