Nikola Dobrović, Zavod za fizikalnu terapiju, 1962, Igalo
Dobrović, Nikola, srp. arhitekta i urbanista, univerzitetski profesor (Pečuj, 12. II 1897 – Beograd, 11. I 1967). Studije arhitekture započeo je 1915. u Budimpešti, nastavio na Odsjeku za arhitekturu Visoke škole za arhitekturu i građevinu na Tehničkom univerzitetu u Pragu, gdje je i diplomirao 1923. Profesionalnu karijeru počinje u ateljeima: arh. B. Hipšmana (1923–1925); prof. dr A. Engela (1925); arh. Dušek–Kozak–Maca (1925–1929), a djeluje i samostalno (1929–1934). Iz Praga se doselio u Dubrovnik, gdje nastavlja samostalni rad (1934–1941). Pridružio se NOP-u Jugoslavije 1943. i sa grupom stručnjaka radio na pripremama za obnovu ratom razorene zemlje. Za direktora Urbanističkog instituta NR Srbije postavljen je 1945, a 1946. za direktora Urbanističkog zavoda IONO-a grada Beograda. Bio je redovni profesor AF Univerziteta u Beogradu (1947–1967), gdje 1951. uvodi novi predmet Savremena arhitektura. Ranu afirmaciju stekao je početkom tridesetih godina XX v., kada uz asistenciju brata, slikara Petra Dobrovića, organizuje izložbe svojih projekata širom Evrope, za koje dobija priznanja svjetskih autoriteta moderne. Njegovo stvaralaštvo u ciklusima razvrstano je po gradovima u kojima je stvarao: praški (1923–1934), dubrovački (1934–1943) i beogradski (1945–1967). U Pragu se priklanja pokretu moderne, pod uticajem arh. J. Kotjere, a kroz karijeru je ostao vjeran idejama Le Korbizjea i F. L. Rajta. Tokom 15 godina kontakta sa Crnom Gorom – Herceg Novim, Igalom, pored urbanističkih planova za pomenute gradove, uradio je i više detaljnih studija i arhitektonskih projekata. Realizovani projekti: Regulacioni plan Herceg Novog – sa Meljinama i Igalom (1953); recepcija i portirnica u lječilišnom centru u Igalu (1958, srušeno 1972); Dječje odjeljenje Zavoda za fizikalnu terapiju, Igalo (1962); tri projekta u Herceg Novom realizovana su sa odstupanjima iza kojih Dobrović nije želio da stoji: Mauzolej palim žrtvama (1960); zgrada PTT-a (1962); dogradnja zgrade NO Opštine (1962). Neizvedeni projekti u Crnoj Gori: u Igalu – Hotel „Igalo” (1952–1960); zgrada Zavoda za fizioterapiju i medicinsku rehabilitaciju „Dr Simo Milošević” (1959); stambena zgrada (1959); Autobuska stanica (1960); Sindikalno odmaralište (1962); u Herceg Novom – novo zdanje Hotela „Boka” (1961); Republički plivački centar, Gradska kafana, ekspres restoran, Dom kulture (1962). Značajni projekti van Crne Gore: Jugoslovenski studentski dom u Pragu (1929); Hotel „Grand” na Lopudu, Dubrovnik (1936); urbanistička koncepcija Novog Beograda (1946–1948); zgrada Državnog sekretarijata narodne odbrane – Generalštab, Beograd (1956–1963). Projekat Dječjeg odjeljenja Zavoda za fizikalnu terapiju, Igalo (1962), predstavlja adaptaciju i proširenje zgrade kablovske centrale. Dobrović strukturira horizontale, sa velikim prepustima i kontrastima kubičnih formi, isturenog – uvučenog, osvijetljenog – osjenčenog, stvarajući ekspresivan arhitektonski organizam. Još od 1958. na portirnici demonstrira modele specifične obrade fasada kamenom, kao dio njegove ekspresivne arhitekture. Još od predratnog, praškog i dubrovačkog ciklusa (najplodnije arhitektonske faze), inspirisan kubizmom i purizmom, realizovao je niz privatnih vila u kombinaciji tada novih mogućnosti armiranog betona, stakla i kamena. Stvarao je modernističke objekte kubičnih formi, naglašene tektonike, dinamične sklopove, proizašle iz funkcionalne unutrašnjosti. U takvoj konstruktivnoj i estetskoj formi je i Dobrovićev najznačajniji beogradski projekat – zgrada Generalštaba. Kod urbanističkih projekata zastupa funkcionalizam, tj. zbog ekonomičnosti i racionalnosti regulaciju gradova planira po principu odvojenih funkcionalnih zona. Ideja vodilja Dobrovićeve urbanističke i arhitektonske misli je da se neposredno okruženje mijenja u duhu vremena, uz prepoznavanje i očuvanje karaktera ambijenta. Zato je i u Dubrovniku i u Herceg Novom poseban predmet Dobrovićevog interesovanja kulturno nasljeđe i njegov urbanistički značaj. O savremenoj arhitekturi i urbanističkom planiranju napisao je preko stotinu tekstova, članaka i rasprava objavljenih u dnevnoj i nedjeljnoj štampi, zbornicima, kongresnim publikacijama i stručnim časopisima (Arhitektura Urbanizam, ARH, Arhitekt, Čovjek i prostor, itd.). Autor je više knjiga, a za potrebe nastave na Arhitektonskom fakultetu napisao je pet knjiga iz oblasti urbanizma i šest iz oblasti arhitekture: Dubrovački dvorci, Beograd (1946); Obnova i izgradnja Beograda, Beograd (1946); Urbanizam i sile koje ga pokreću, Beograd (1948); Urbanizam kroz vekove –Jugoslavija, Beograd (1950); Urbanizam kroz vekove – Stari vek, Beograd (1951); Savremena arhitektura 1 – Postanak i poreklo, Beograd (1952); Savremena arhitektura 1 – Pobornici, Beograd (1955); Osnovi potencijalnog prostornog planiranja, Beograd (1957); Savremena arhitektura 3 – Sledbenici, Beograd (1963); Savremena arhitektura 4 – Misaone pritoke, Beograd (1965); Savremena arhitektura 5, Beograd (1971). O Dobrovićevom radu objavljeno je nekoliko knjiga i više stotina tekstova. U periodu 1925–1932. predstavlja svoje projekte na više samostalnih izložbi (Ljubljana, Novi Sad, Beograd, Prag, Hag, Amsterdam, Roterdam, itd.). Posthumna izložba „Arhitektura Nikole Dobrovića” održana je u Studentskom kulturnom centru u Beogradu (1975). Dobitnik je brojnih društvenih priznanja i nagrada: Nagrada Predsjedništva Vlade FNR Jugoslavije za rad na Regulacionom planu Velikog Beograda (1948); Oktobarska nagrada grada Beograda (1962); „Zlatna igla” Saveza društava urbanista Jugoslavije (1963); Sedmojulska nagrada SR Srbije za životno delo (1964). Posthumno dobija Oktobarsku nagradu grada Beograda za urbanističke koncepcije i rješenja po kojima se gradi Novi Beograd (1968); Povelju SANU povodom izbora Nikole Dobrovića za redovnog člana (1971); Povelju Arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Beogradu (1975); Zahvalnicu Instituta za arhitekturu i urbanizam Srbije (1979). Nosilac je Ordena Sv. Save III reda (1933) i Ordena rada sa crvenom zastavom (1965). Dobitnik je više počasnih titula: počasni dopisni član Kraljevskog instituta britanskih arhitekata (The Royal Institute of British Architecs – RIBA, London (1959), jedini sa prostora bivše Jugoslavije; počasni član DA Beograda (1963); počasni član DA Srbije (1964); predsjednika Društva inženjera i tehničara Jugoslavije (1948) i Društva urbanista NR Srbije (1955). Bio je redovni član SANU (1955) i dopisni član JAZU (1963). Bio je i odbornik Grada Beograda (1948).
Literatura: M. Macura, „Ličnost Nikole Dobrovića”, Arhitektura Urbanizam, 43, Beograd, 1967; O. Minić, „Dobrović – život posvećen arhitekturi”, Arhitektura Urbanizam, 43, Beograd, 1967; M. Perović, Dobrović, izbor tekstova, Urbanizam Beograda 58, Beograd, 1980; M. R. Perović, S. Krunić, Nikola Dobrović, eseji, projekti, kritike, Beograd, 1988; M. Vukotić Lazar, Beogradsko razdoblje arhitekte Nikole Dobrovića (1945–1967), Beograd, 2002.
S. Mitrović