Vegetacija, biljni pokrivač koji obuhvata sveukupnost → biljnih zajednica ili → fitocenoza određenog područja, bez obzira na to da li se radi o užem prostoru jedne planine, širem području jedne države ili kontinenta, ili ukupnoj teritoriji čitave Zemlje. Za razliku od pojma → flora koja predstavlja skup svih biljnih vrsta određenog područja, koji je integrisan po filogenetskom, dakle srodničkom principu, u vegetaciji biljne vrste nijesu povezane srodničkim, već ekološkim odnosima. Biljke u fitocenozama ostvaruju zajednički život na zakonomjeran način, tokom dugotrajnog istorijskog procesa međusobne uzajamne borbe i prilagođavanja i istovremene adaptacije na uslove spoljašnje sredine. Vegetacija određenog područja podrazumijeva raznovrsnost cjelokupnog biljnog pokrivača, uključujući kako one prirodne i autohtone biljne zajednice tako i one antropogene, odnosno antropouslovljene i vještački održavane biljne zajednice. Prirodna kombinacija abiotičkih uslova, kao što su: geološka podloga, zemljište, klima i reljef, određuje potencijal vegetacije, koja se u takvim uslovima može razviti. U tom smislu, vegetacija koja je u potpunosti uslovljena i usklađena sa prirodnom kombinacijom ekoloških uslova, predstavlja potencijalnu ili primarnu vegetaciju. Degradacijom primarne vegetacije, usljed negativnog djelovanja čovjeka, nastaju sekundarni oblici vegetacije, koji predstavljaju relativno dugotrajne biljne zajednice, koje će se nakon prestanka negativnih antropogenih uticaja vratiti u prvobitnu potencijalnu vegetaciju, čijom degradacijom su i nastali. Za ovaj tip vegetacije se često koristi i termin poluprirodna vegetacija. Poseban tip antropogenih zajednica čine tercijarni oblici vegetacije. Oni predstavljaju kratkotrajne biljne zajednice, koje u dužem vremenskom periodu ne mogu opstati bez redovnog čovjekovog djelovanja. U fitocenološkoj terminologiji nasuprot potencijalnoj vegetaciji, koja objedinjava samo prirodne zajednice koje su primarno uslovljene i usaglašene sa prirodnom kombinacijom ekoloških uslova, stoji realna vegetacija, koja predstavlja aktulelni skup svih fitocenoza (→ aktuelna vegetacija), bez obzira na to da li je njihovo porijeklo prirodno ili antropogeno. Danas je često veoma teško razgraničiti ove tipove vegetacije, s obzirom na to da je najveći broj prirodnih zajednica u većoj ili manjoj mjeri dergadiran ili uništen i pretvoren u različite vegetacijske derivate. Međutim, treba imati na umu da najvažniji dio raznovrsnosti vegetacijskog pokrivača nekog regiona čine izvorne autohtone zajednice. Odnos izvornog (primarnog) i izvedenog (sekundarnog i tercijarnog) diverziteta vegetacije u mnogim područjima pomjeren je u pravcu dominacije antropogenih i antropouslovljenih i održavanih zajednica, pa njihovo obilje može stvoriti utisak velikog vegetacijskog diverziteta. Za utvrđivanje stvarnog značaja i raznovrsnosti vegetacije neophodno je uzeti u obzir ne samo broj različitih biljnih zajednica već i njihov floristički sastav, predstavljen bogatstvom vrsta i njihovim kvalitativnim i kvantitativnim odnosima u zajednici. U tom smislu, skoro sve zajednice koje su nastale tokom dugotrajnih procesa degradacije, odlikuju se florističkim siromaštvom, odnosno dominacijom jedne ili nekoliko vrsta u odnosu na primarnu vegetaciju. Usljed izraženog antropogenog i antropozoogenog djelovanja, prostorni odnosi između pojedinih vegetacijskih tipova u velikoj mjeri su poremećeni u korist degradiranih oblika klimazonalne vegetacije. Vjekovnim uništavanjem, izvorna šumska vegetacija je potisnuta, ili zamijenjena sekundarnim i tercijarnim zajednicama. Na primjer, danas je na našem području šumska vegetacija svedena na oko 30% ukupne teritorije, dok bi, prema svim geobotaničkim pokazateljima, površine pod primarnim klimatogenim šumama trebalo da zauzimaju oko 85% teritorije ovog prostora.

Lit.: Ivo Horvat, Nauka o biljnim zajednicama, Zagreb, Nakladni zavod Hrvatske, 1949, str. 434. Josias Braun-Blanquet, Pflanzensoziologie, Grundzüge der Vegetationskunde, 3, Wien – New York, Auflage, Springer, 1964, str. 865. Milorad M. Janković, Fitoekologija sa osnovama fitocenologije i pregledom tipova vegetacije na Zemlji, Beograd, Naučna knjiga, 1978, str. 550. Heinrich Walter, Vegetation of the Earth and Ecological Systems of the Geo-biosphere, Berlin Heidelberg, Springer–Verlag, 1985, str. 318. Vladimir Stevanović, Slobodan Jovanović & Dmitar Lakušić, Diverzitet vegetacije Jugoslavije, In: Vladimir Stevanović & Voislav Vasić (Eds.), Biodiverzitet Jugoslavije sa pregledom vrsta od međunarodnog značaja, Beograd, Ecolibri, Biološki fakultet, 1995, str. 219–242.

D. Lakušić