Artur Džon Evans, Plan Tvrđave, Nikšić (iz 1877)

Evans, Artur Džon (Evans, Sir Arthur John), engl. arheolog (Neš Mils, Velika Britanija, 8. VI 1851 – Boars Hil, Velika Britanija, 11. VII 1941). Obrazovao se na Oksfordu i u Getingenu u Njemačkoj. Od 1884. do 1908. bio je direktor Ashmolean Museuma u Oksfordu. Putovao je u Rusiju i Laponiju (1873–1874), a 1875. vršio je arheološka i etnografska ispitivanja na Balkanu. U Bosnu i Hercegovinu dospio je tokom Hercegovačkog ustanka (1875). Po povratku u Veliku Britaniju, svoje impresije, notacije i skice pretočio je u knjigu pod naslovom Through Bosnia and Herzegovina (1876). Prvi je iznio tezu da stećci – srednjovjekovni nadgrobni spomenici – pripadaju bogumilstvu. Kao „stručnjaka za Balkansko pitanje”, ugledni britanski dnevni list Manchester Guardian angažovao ga je kao specijalnog izvještača i 1877. uputio na balkansko bojište. Sa pobjednom crnogorskom vojskom ušao je (27. VIII / 9. IX 1877) u drevni Onogošt (Nikšić), oslobođen od Osmanlija. Prema rekonstrukciji i arhitektonskom planu utvrđenja i varoši koje je sačinio Evans, prvi istraživač starina ovoga grada, Onogošt je podijeljen na dva dijela: na Donji i Gornji grad (Bedem – bastion turskog Nikšića). Vršio je arheološka istraživanja na Siciliji i u južnoj Italiji (1883–1885). Od 1898. vrši otkopavanja na ostrvu Krit, na kome je otkrio praistorijske gradove Knosos i Festos, te ostatke bogate minojske (kritske) kulture (nazvana po mitskom kralju Minoju). Ovo otkriće imalo je vanredan značaj za istoriju grčke i istočnomediteranske civilizacije, te je predstavljalo suštinski materijal za određivanje hronologije egejske kulture. Bio je član gotovo svih prominentnih arheoloških udruženja u Evropi; član Kraljevskog društva (Royal Society) i počasni nosilac zvanja mnogih univerziteta.

Literatura: Enciklopedija likovnih umjetnosti, Zagreb, MCMLXII; Mala enciklopedija ’Prosveta’, I, Beograd, 1978.

N. Martinović