František Bohumir Zvjeržina, Crnogorac u zasjedi

Zvjeržina, František Bohumir (Zvěřina, František Bohumír), češ. slikar i crtač (Hrotovice, Češka, 4. II 1835 – Beč, 27. XII 1908). Studirao je na Akademiji u Pragu (1852–1859). Po nekim izvorima, u periodu od 1870. do 1890. više puta posjetio je Crnu Goru, ali ne i prijestono Cetinje. Naime, u crnogorskoj štampi, koja je akribično registrovala dolazak stranih uglednika na Cetinje, nema notacije o boravku Zvjeržine – već afirmisanog slikara i van svoje zemlje. Bio je strastveni slikar-hodoljubnik, koji je tokom godina u više navrata putovao po Dalmaciji, Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Makedoniji, Albaniji, Slavoniji, Bugarskoj, te po Egiptu i Rusiji. U Crnoj Gori posjećivao je uglavnom pogranične oblasti prema Boki Kotorskoj, Hercegovini, Sandžaku i Albaniji. Na putovanjima je realizovao golem broj crteža u romantičarskom duhu. Neposredno je opservirao zbitija u Hercegovačkom ustanku 1875, vojevanje crnogorske vojske u bitkama 1876. i 1877. i registrovao mnoga „kreševa” Crnogoraca sa Osmanlijama (borbe kod Duge i Nikšića). Realizovao je opsežan ciklus portreta Crnogoraca i Crnogorki (Crnogorac na straži; Glavar iz Vasojevića; Guslar; Crnogorka pripremljena za borbu i dr.). Ovi crteži „Crnogoraca i njihovih etnografskih srodnika iz dinarskog pojasa takođe su pojačavali vizuelne stereotipe o Južnim Slovenima, krećući se između slovenofilstva, romantizma, orijentalizma i etnografske dokumentarnosti”. Naslikao je niz kompozicija koje za temat imaju zlodjela Osmanlija prema crnogorskoj nejači iz Vasojevića, Kuča, Pipera i drugih brdskih plemena. Ogledao se i u pejzažu. Slika Medveđa stopa u Crnoj Gori pokazuje svu surovost kamenitog gorskog krajolika, dok slike Budve i Kotora odišu mediteranskom blagošću i eteričnošću. U njegovoj ostavštini nalazi se više slika sakralnih i profanih građevina, od kojih su neke vremenom urušene. Crkvu Sv. Đorđa u Kolašinu naslikao je na dan ceremonijala crkvenog praznika, uz akribičan opis liturgijske i pučke svečanosti. Brojni njegovi radovi, posebno oni sa slovenskog juga, reprodukovani su u tehnici ksilografije u vodećim listovima Austrije, Njemačke, Rusije, Engleske, Češke i u Srpskim ilustrovanim novinama i Globusu. Pojedine reprodukcije prate putopisni zapisi ovoga vrsnog etnografa i znalca slovenskih običaja.

Literatura: M. Luketić, „Češki slikar Zvježina u Crnoj Gori”, Ovdje, Titograd, 1970; F. Šistek, Odnosi čeških zemalja s Crnom Gorom, Cetinje – Podgorica, 2011.

N. Martinović