Crkva Sv. Jovana u Zatonu, fotografija prije devastacije trikonhosa (R. Vujičić)
Zaton kod Bijelog Polja, Crkva Sv. Jovana, arhitektura, anonim (XI v.). O podizanju crkve nema sačuvanih arhivskih izvora. Crkva je imala oblik trikonhosa. Nad centralnim kvadratnim prostorom uzdizala se kupola ili slijepa kalota. Bočne konhe su imale karakteristične apsidiole, sa polukružnim izbočinama na spoljašnjim stranama. Ulazni dio crkve pilastrima je bio podijeljen na dva traveja, zasvedena podužnim svodom. Sa zapadne strane crkve naknadno je dozidan narteks, flankiran sa po jednom pravougaonom prostorijom sa južne i sjeverne strane. U južnoj prostoriji crkve pronađeni su grobovi. Crkva je zidana od lomljenog i pritesanog kamena i sige, utopljenih u krečni malter. Pod crkve bio je od tankih kamenih ploča. Na osnovu analogija sa Sv. Nikolom kod Nina, Sv. Krševanom na Krku, crkvom iz podgrađa Drivasta, kao i ohridskim crkvama – Sv. Pantelejmonom i Sv. Naumom, datuje se u XI v. Ostaci crkve iz XI v. devastirani su izgradnjom nove crkve na njenim temeljima u periodu 2001–2009.
Literatura: A. Deroko, „Na svetim vodama Lima”, Glasnik Skopskog arheološkog društva (1932), 121–136; B. Jovanović, „Crkva Sv. Jovana u Zatonu kod Bijelog Polja”, Arheološki pregled, 3 (1961), 129–132; J. Kovačević, „Od doseljavanja Slovena do kraja XII vijeka”, Istorija Crne Gore, I, Titograd, 1967; V. Korać, „Arhitektura ranog srednjeg veka u Duklji i Zeti. Program prostora i poreklo oblika”, Između Vizantije i zapada, Beograd, 1987, 21–32; Č. Marković, R. Vujačić, Spomenici kulture Crne Gore, Novi Sad – Beograd, 1997; P. Mijović, Tipologija crkvenih spomenika Crne Gore, Podgorica, 1996; R. Vujačić, Srednjovjekovna arhitektura i slikarstvo Crne Gore, Podgorica, 2007; A. Čilikov, „Likovna umjetnost u doba Vojislavljevića”, Vojislavljevići, Zbornik radova, Cetinje – Podgorica, 2015, 81–93.
T. Koprivica