Mihailo Vrbica, Mališa Tatar, kraj XIX v., NMCG, Cetinje
Vrbica, Mihailo, slikar, likovni pedagog (Cetinje, 1871 – Beograd, 1937). Nakon završenog školovanja na Visokoj akademiji živopisa, skulpture i arhitekture u Moskvi, kao prvi stipendista crnogorske vlade na evropskim likovnim akademijama, dolazi na Cetinje (1900). Time se, zapravo, počinje ispisivati ljetopisna knjiga crnogorske likovne umjetnosti XX v. Značaj M. Vrbice za „crnogorsku umjetnost nije u njegovoj slikarskoj izuzetnosti, već u pedagoškoj misiji koju je obavljao po Crnoj Gori i u dokumentarno-istorijskoj i etnografskoj vrijednosti što je sadrže njegovi prilježno slikani portreti u nacionalnim kostimima”. Vrbica je dao vidan doprinos afirmaciji likovne kulture u Crnoj Gori. Od 1902. radi kao profesor crtanja u gimnaziji i Ženskom institutu na Cetinju, potom u Podgorici, Danilovgradu, Beranama, Kolašinu, a kratko vrijeme i u Zaječaru. Žanrovski, njegov rad čine portreti, figuralne kompozicije, pejzaži i aktovi. Radio je ikone za crkve na Njegušima. U duhu realizma ruskog tipa, „sa izvjesnom dozom lirizma”, kaligrafske crtačke vještine, radi prve radove – psihološke studije i alegorijske scene: Tuga; Prezir; Gordost i dr. Povratkom u domovinu, oslobađa se tog uticaja, a njegov „umjetnički impuls vibrira slobodnije i raskošnije”. Uvažen kao umjetnik i pedagog, postaje i slikar na dvoru i radi seriju portreta znamenitih crnogorskih junaka: knjaza Nikole, Mališe Tatara, serdara Jola Piletića, popa Zimonjića, vojvode Vukana Milića i dr. Ovim portretima daje monohromnu notu. Za portret arcibiskupa Milinkovića ovjenčan je medaljom na Balkanskoj izložbi u Londonu (1907). Kako su netragom nestali mnogi njegovi radovi, posebno kompozicije sa tematom iz nacionalne istorije i pejzaži, o njima se zna samo iz krajnje informativnih novinskih izvora. Tako Cetinjski vjesnik (br. 78, od 28. IX 1912) objavljuje da je Vrbica u „spomen 200-godišnjice najslavnije pobjede crnogorske nad Turcima, održane na Carevom lazu 29. jula 1712. godine (...) oživio velikoga vođu – pobjedioca Careva laza – naslikao je Gospodara Vladiku Danila”. Ovu sliku otkupljuje kralj Nikola i drži je u svom kabinetu. Odabirom tema i njihovom ekspozicijom, dobrano je glorifikovao vojevanje Crnogoraca protiv Osmanlija u XIX v. (Ropstvo vladike Danila; San Mandušića Vuka; Predaja grada Nikšića i dr.). Zbog nekih ličnosti na kompoziciji Predaja grada Nikšića, došao je u sukob s knjazom. Naime, surevnjivi autokrat je tražio da se sa slike uklone neki crnogorski glavari, koje je on zbog političkih nesuglasica deložirao. Godine 1910. dobija čin oficira narodne vojske, učestvuje u borbama za oslobođenje i biva više puta odlikovan. Jedno vrijeme tokom I svj. rata provodi u zarobljeništvu (Boldogason, Mađarska). Nakon rata, nastavlja pedagošku misiju. Od crnogorskih pejzaža poznati su mu: Pogled s Belvedera; Skadarsko jezero; Donji Ostrog i dr. Za svoje radove odlikovan je Danilovim krstom i srebrnom i zlatnom Medaljom za revnost.
Literatura: V. Đurić, Slikari i vajari iz Crne Gore (1900–1960), Cetinje, 1964; M. Lompar, „Početak crnogorske moderne umjetnosti”, Stvaranje, Cetinje, 1977.
N. Martinović