Arkada ulcinjskog ciborijuma iz Narodnog muzeja u Beogradu (P. Vežić)

Ulcinj, ciborijum, arhitektura, skulptura, anonim (VIII–IX v.). Nije poznato kojoj je ulcinjskoj crkvi pripadao ciborijum. Smatra se da bi mogao poticati iz jednobrodne ranosrednjovjekovne crkve, koja se nalazila iznad južne gradske kapije, na čijem mjestu je u XIII v. podignuta nova, srušena za vrijeme osmanske vladavine. Formulacija iz natpisa na ciborijumu ukazuje na mogućnost da je crkva u kojoj se nalazio bila posvećena Sv. Spasu. Ciborijum je četvorostran, sa krovom u obliku četvorostrane piramide. Na čeonoj arkadi ciborijuma dominiraju predstave dva afrontirana lava, od kojih desni juri manju životinju. Lučni dio ciborijuma činila je ispreplijetana trostruka traka. Reljefna ploča uokvirena je tročlanom pletenicom, sa okcima, dok duž korniša teče friz ovulusa i arkadica iznad koje je natpis, izveden in continuo rustičnom kapitalom. Plitkoreljefna preromanička dekoracija rađena je solidno. Postoji više varijanata rekonstrukcije strana ciborijuma i tumačenja natpisa. Donatorka ciborijuma je Guzma, koja ga podiže pro remedio animae. Guzmin suprug, čije ime se ne pominje na sačuvanim fragmentima, izvršilac je njene želje. Pretpostavlja se da je donatorka ciborijuma mogla biti i ktitorka crkve u kojoj je ciborijum stajao. U natpisu su navedena dva cara – Lav i Konstantin. Iako je prihvaćenije mišljenje da se radi o Lavu V i Konstantinu (813–820), novija tumačenja ukazuju i na Lava III i Konstantina V (720–741). Najbliže analogije ulcinjskom ciborijumu su kotorski, komolački i dubrovački ciborijumi. Čeona arkada ciborijuma je u Narodnom muzeju u Beogradu, dok su ostali sačuvani fragmenti u Zavičajnom muzeju u Ulcinju.

Literatura: J. Kovačević, „Od doseljavanja Slovena do kraja XII vijeka”, Istorija Crne Gore, I, Titograd, 1967; Đ. Bošković, P. Mijović, M. Kovačević, Ulcinj, I, Beograd, 1981; P. Mijović, „Ulcinjski ciborijum”, Pradavne i davne kulture Crne Gore, Titograd, 1987, 151–169; B. Šekularac, Tragovi prošlosti Crne Gore: srednjovjekovni natpisi i zapisi u Crnoj Gori, kraj VIII – početak XVI vijeka, Podgorica, 1994; D. Preradović-Petrović, Ulcinjski ciborijum – natpisi i reljefne predstave, GPMK, L (2002), 247–264; I. Pušić, Preromanička umjetnost na tlu Crne Gore, Podgorica, 2006; R. Vujičić, Srednjovjekovna arhitektura i slikarstvo Crne Gore, Podgorica, 2007, 51–52, 76; P. Vežić, M. Lončar, Hoctigmen: ciboriji ranoga srednjeg vijeka na tlu Istre i Dalmacije, Zadar, 2009; I. Stevović, „Emperor in the Altar: An Iconoclastic Era Ciborium from Ulcinj (Montenegro)”, Texts/Inscriptions/Images – Art Readings 2016 (eds. E. Moutafov – J. Erdeljan), Sofia, 2017, 49–67.

T. Koprivica