Ivan Štraus, Hotel „Onogošt“, 1982, Nikšić
Štraus, Ivan, bosanskoherceg. arhitekta i publicista (Kremna, Užice, 24. VII 1928 – Sarajevo, 24. VIII 2018). Diplomirao je na Tehničkom fakultetu u Sarajevu (1958). Učesnik je javnih arhitektonskih konkursa od 1952. Radio je u Arhitektonskom studiju u Sarajevu (1959–1961. i 1965–1984). Graditelj je kreativnih i smjelih objekata. Pripada generaciji koja je oblikovala modernu i savremenu arhitekturu bivše Jugoslavije i uticala na naredne generacije. Svoj arhitektonski izraz nazvao je „oblikovnom neuniformnošću”. Svakom projektu pristupao je originalno, bez citiranja ranijih rješenja. Naglašen funkcionalizam, upotrebom betona, stakla, metala i boje, oblikovao je na kreativan i ekspresivan način. Jedini Štrausov projekat u Crnoj Gori je Hotel „Onogošt” u Nikšiću (1982), I nagrada na konkursu, koji je uradio u koautorstvu sa sinom Tihomirom. Novi hotel, naslonjen na stari iz 1955, apsolutno je nezavisan i u proporcionalnoj mjeri dominantan u prostoru. Konstruktivnim rješenjem armiranobetonskog jezgra sa lebdećom konzolnom strukturom hotelskih soba, terasa, autor je formirao skulpturalni arhitektonski kubus, markantan u urbanitetu grada. Ostali izvedeni projekti: zgrada Glavne pošte, Ministarstva PTT-a i Uprave telekomunikacija u Adis Abebi, Etiopija (1964, koautor), prvonagrađen na međunarodnom konkursu; Sarajevo: zgrada Elektroprivrede (1978); Hotel „Holidej In” (1983); UNIS-ovi neboderi – dvije poslovne zgrade popularno zvane „Momo i Uzeir” (1986) itd. Projektovao je i šest sakralnih objekata (džamija u Oranu, Alžir, 1995). Muzej vazduhoplovstva u Beogradu (1969–1989, I nagrada na konkursu) smatrao je svojim najzahtjevnijim projektom. Objekat futurističke kružne forme u osnovi, elipsoidne u presjeku, zastakljen, samonosivom sferičnom membranom, anticipira funkciju prostora. Projekat dobija Borbinu nagradu 1990, a 2013. proglašen je zaštićenim kulturnim dobrom Srbije. Štraus je aktivno pratio arhitekturu u Jugoslaviji i pisao o njoj. Autor je knjiga Nova bosanskohercegovačka arhitektura, Sarajevo, 1977; Arhitektura Jugoslavije, 1945–1990, Sarajevo, 1991; Arhitekt i barbari, Sarajevo, 1995. i dr. Monografiju Ivan Štraus, arhitekt ’52–’02, Sarajevo, 2002. objavila je ANU BiH. Samostalno je izlagao arhitektonske radove u Sarajevu, Beogradu i Zagrebu (1973. i 1974). Učesnik je više kolektivnih izložbi. Dobitnik je 30 vodećih nagrada za arhitekturu: Šestotravanjska nagrada grada Sarajeva (1965); Republička Borbina nagrada za Naselje sunca u Sarajevu (1973); 27-julska nagrada za arhitektonski opus (1978) i dr. Bio je redovni član ANUBiH (1984) i inostrani član SANU (2012).
Literatura i izvori: Ivan Štraus arhitekt: ’52–’02, monografija, ANUBiH, Sarajevo, 2002; M. Mitrović, „Kompendijum Ivana Štrausa”, Politika, Beograd, 17. VIII 2013; A. A. Hodžić, „Danas u aritekturi više nema vizonara”, intervju sa I. Štrausom, Sarajevske sveske, br. 43, 44, Sarajevo, 2014; www.anubih.ba/images/biografije/.../Ivan_Straus_arhitekt.pdf (pristup 12. VI 2019).
S. Mitrović