Crkva Sv. Stefana, XV v., Šćepan Polje
Šćepan Polje, Crkva Sv. Stefana, arhitektura, anonim (XV v.). U blizini Šćepan Polja – reon Pive – u ataru sela Zagrađe, na lokaciji porušenog starog grada Sokola, izgrađena je crkva za koju se pretpostavlja da je bila posvećena Sv. Stefanu. Njenim ktitorom smatra se herceg Stjepan Vukčić Kosača, a vjerovatno je pripadala nekadašnjem manastirskom kompleksu. Specifičnosti u graditeljskoj koncepciji i primijenjena konstruktivna rješenja hram Sv. Stefana svrstavaju u zanimljivije i unikatne građevine kasnog srednjeg vijeka, koje su sačuvane u Crnoj Gori. Tako se u okviru jednobrodne osnove uočava podjela na tri traveja, od kojih se oltarski završava iznutra polukružnom, a spolja trostranom apsidom. Specifičnim se pokazuje i analiza konstrukcije svodnih površina. Iznad središnjeg dijela oltarskog prostora nalazi se visokoprelomljen gotički svod, dok su sa strana – proskomidija i đakonikon – poprečne poluobličaste svodne konstrukcije. Gotički svod prekriva i prostor najužeg zapadnog traveja, dok posve originalno djeluje sistem konstrukcije potkupolnog prostora i kupole. Tambur kupole postavljen je u obliku tri luka – jedan iznad drugog – od kojih dva gornja formiraju kvadratni postament. Između lukova se uočavaju pandatifi, a iznad njih po dvije trompe, između kojih se nalazi po jedan prozor. Sami prelaz između sferičnih trouglova – trompi i kupole – obrazuje vijenac sa nizom od 12 plitkih niša. U izvjesnom smislu, konstruktivna rješenja potkupolnog i kupolnog segmenta asociraju na graditeljska iskustva tipična za izgradnju džamija i hamama. Veoma razuđenim čini se i enterijer hrama. Na bočnim zidovima srednjeg traveja postavljene su plitke romaničke arkade, gdje se ispod svake nekada slikala svetiteljska figura. Bočne zidne površine zapadnog traveja imaju po dva široka luka, gdje su se slikale po dvije figure. Sistem arkada i lukova postavljen je i na zidanom ikonostasu kao neka vrsta okvira za naslikane ikone. Sa sjeverne strane Crkve Sv. Stefana dozidana je pravougaona kapela namijenjena grobnici ktitorove supruge, po vjeroispovijesti katolkinje. Crkva Sv. Stefana, preimenovana u Hram Sv. Jovana Krstitelja, potpuno je rekonstruisana i danas egzistira u okviru novoosnovanog Manastira Zagrađe.
Literatura: R. Vujičić, Srednjovjekovna arhitektura i slikarstvo Crne Gore, Podgorica, 2007; T. Pejović, A. Čilikov, Pravoslavni manastiri u Crnoj Gori, Podgorica, 2011.
A. Čilikov