Crkva Sv. Stefana, preromanička parapetna ploča, XI v., Sušćepan, Herceg Novi

Sušćepan kod Herceg Novog, Crkva Sv. Stefana, skulptura, anonim (XI v.). Crkva se nalazi u selu Sušćepan, sjeverozapadno od Herceg Novog. Tokom njene izgradnje u XIX v. otkriveno je više fragmenata preromaničke plastike. Položaj crkve, sa koje potiču ovi fragmenti, nije poznat. Zbog naziva mjesta, smatra se da je preromanička crkva bila posvećena Sv. Stefanu. O njoj nema sačuvanih arhivskih izvora. Dvije parapetne mermerne ploče, istih dimenzija i dekoracije, bile su prvobitno ugrađene u podnožje zvonika crkve iz XIX v. U rekonstrukciji crkve 1898, ploče su izvađene iz zvonika i ugrađene u postolje stola u porti crkve, a kasnije su umetnute u zapadni dio sjevernog i južnog zida crkve. Okvir ploče je tročlana pletenica, plitko klesana sa okcima u sredini i u spoljašnjim zavojima. Centralno polje ploče podijeljeno je na dva dijela. U gornjem dijelu prikazan je grifon na čijim krilima i sapima je, u ornamentu u obliku srca, urezan krst. U donjem dijelu ploče je dekorativni motiv povijene lozice, ukrašene lišćem, u obliku lire. Dva fragmenta koja su bila dio ikonostasa crkve ugrađena su, kao spolije, u južni zid oltara, a treći je uzidan u nišu đakonikona crkve iz XIX v. Dekorisani su tročlanom lozicom, koja se širi i razvija u stilizovani tročlani list i cvijet pored njega. Kapitel, sa stilizovanim akantusovim lišćem, vjerovatno je pripadao oltarskoj pregradi preromaničke crkve. Po stilskim karakteristikama, fragmenti preromaničke kamene plastike datovani su u XI v.

Literatura: J. Stojanović-Maksimović, „Nekoliko priloga istoriji umjetnosti u Boki Kotorskoj”, Spomenik SAN, CV, Beograd, 1956, 49–52; J. Kovačević, „Od doseljavanja Slovena do kraja XII vijeka”, Istorija Crne Gore, I, Titograd, 1967; I. Pušić, „Arheološki lokaliteti i stanje arheološke nauke u Crnoj Gori”, Boka, 1 (1969), 7–22; P. Šimunović, „Sakralni toponimi sa sut- + svetačko ime u razdoblju kasne antike do predromanike”, Folia onomastica Croatica, 5 (1996), 39–62; P. Mijović, Tipologija crkvenih spomenika Crne Gore, Podgorica, 1996; C. Magyar, „Adorjan Magyar iz Zelenike kao saradnik Narodnog muzeja Herceg-Novi”, Boka, 25 (2005), 447–472; I. Pušić, Preromanička umjetnost na tlu Crne Gore, Podgorica, 2006; R. Vujičić, Srednjovjekovna arhitektura i slikarstvo Crne Gore, Podgorica, 2007; A. Čilikov, „Likovna umjetnost u doba Vojislavljevića”, Vojislavljevići, Zbornik radova, Cetinje – Podgorica, 2015, 81–93.

T. Koprivica