Stećci, nadgrobna arhitektura, skulptura, anonim (XII–XVI v.). Specifični kameni monoliti iz domena nadgrobne arhitekture, koji egzistiraju u okviru fonda sačuvanih kulturnih dobara Crne Gore; malo su poznati široj javnosti i nedovoljno proučeni. Geneza stećaka na balkanskim prostorima može se u kontinuitetu pratiti od XII do XVI v. U Crnoj Gori uglavnom su, pojedinačno ili u okviru nekropola, locirani najčešće u sjevernim i sjeverozapadnim predjelima. Ovo kulturno blago, sačuvano dominantno u ruralnim sredinama, bilo je teško dostupno oku posmatrača i vrlo rijetko izlagano u galerijskim prostorima. Pored Crne Gore, nekropole stećaka široko su rasprostranjene i na teritorijama Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Srbije. Kao specifična kulturna dobra, stećci su stalni predmet interesovanja u kontekstu stanovišta niza naučnih aspekata – umjetničkog, istorijskog, arheološkog, antropološkog, lingvističkog, religijskog, etnološkog... U prošlosti su ovi reprezenti nadgrobne arhitekture ukrašavani plastikom geometrijskog, floralnog, arhitektonskog i figuralnog karaktera, koja najbliže stilske paralele ima sa romaničkim i vizantijskim umjetničkim iskustvima. Bili su poštovani kod lokalnog stanovništva kao neka vrsta kultnih mjesta, koja su nazivana različitim imenima: kam, kamen, mramorje, biljeg, vječna kuća, grčko groblje, svatovsko groblje, mašet i dr. U određenom dijelu naučnih krugova stećci su često pripisivani aktivnosti bogumila, međutim, detaljnija istraživanja jasno su uputila na činjenicu da su pod njima sahranjivani i pripadnici obje ključne srednjovjekovne koncesije – pravoslavci i katolici. U naučnim krugovima postoje i dileme oko pitanja elemenata koji su imali najvažniji uticaj na kreiranje forme i ornamentike stećaka koji se izrađuju u različitim oblicima: kao uspravni – u formi sljemena, sanduka, kuće i hrama i kao položeni u obliku masivne kamene ploče. Tvrdnji da je riječ o jedinstvenom folklornom izrazu suprotstavlja se mišljenje o njihovoj religijskoj i filozofskoj ulozi. U korist tvrdnje da stećci ne predstavljaju isključivo balkanski folklorni oblik svjedoči činjenica da se slična grobna obilježja mogu identifikovati na više lokaliteta u Evropi u okviru populacija koje baštine katoličku, pravoslavnu, katarsku, bogumilsku, patarensku, monofizitsku, islamsku religijsku tradiciju. Stećci u Crnoj Gori, bliže određeno, koncentrisani su uglavnom na opštinskim teritorijama Nikšića, Pljevalja, Bijelog Polja, Plužina, Žabljaka i Cetinja (mogu se u manjem broju locirati i oko Skadarskog jezera, kao i u opštini Plav). Dosadašnja istraživanja rezultirala su podatkom da je na pedesetak lokaliteta identifikovano 3.500 stećaka, dok je jedan broj dislociran i upotrijebljen za zidanje novih građevina različitih namjena. Stećci sačuvani u Crnoj Gori različitih su veličina i oblika – od tanjih kamenih ploča pa do masivnih kamenih blokova. Na dosta značajnom broju njih nalazimo uklesane natpise i ukrase u obliku plitkog reljefa. Likovne predstave širokog su spektra: floralni i geometrijski motivi – floralne i spiralne mreže, cik-cak trake, tordirane trake, polukružne romaničke arkade; zoomorfne i predstave ljudske figure. U dekorativnoj obradi crnogorskih stećaka prisutni su i brojni, katkada simbolički, motivi: krug, krst, mjesec, sunce, rozete, scene lova na jelene i igre u kolu, kao i heraldički elementi poput mača i štita. Zbog svojih jedinstvenih kulturno-umjetničkih odlika, određen broj reprezentativnih stećaka sačuvanih na teritoriji Crne Gore uvršten je, zajedno sa onima iz okolnih zemalja – Srbija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina – na Listu svjetske baštine UNESCO-a.