Milija Pavićević, A-portret, 1995.
Milija Pavićević, CT park, 2008, digitalni print / promjenljive dimenzije
Pavićević, Milija, multimedijalni umjetnik-autodidakt (Cetinje, 10. VI 1950). Nedostatak akademskog umjetničkog obrazovanja prvo je nadilazio figurativnim slikarstvom nastalim sedamdesetih i osamdesetih, kada počinje njegova izlagačka praksa (tačnije, od 1982). U sumornim, nokturnim ambijentima ovih slika, u kojima se grče i napinju ekspresivna naga tijela (serija Coitus, 1983–1984) ili plutaju lica-maske, otmeni potreti sveprožimajuće melanholije (Žuti portret, 1973), ukrštaju se barokni osjećaji nezaustavljivog propadanja tvari, ljudi i svijeta i neoekspresionističko žestoko pražnjenje i bejkonovsko raslojavanje i „curenje” egzistencije unepovrat. Umjetnički otpadnik i nekonformista u sopstvenoj sredini, ovaj „bludni sin” crnogorske umjetnosti ostaće trajno vjeran svojim umjetničkim očevima, prije svih El Greku, Vinsentu van Gogu i Kazimiru Maljeviču. Ovo nasljeđe postalo je predmet njegove sublimne i duboko subjektivne varijante (postmoderne) umjetničke aproprijacije i konceptualizacije. U tom smislu, i slike-objekti i instalacije nastale početkom devedesetih (slika unutar slike konstruisana kroz umnožavanje ramova koji uramljuju – razramljuju monohromno slikarsko platno ili uokviruju samu zidnu podlogu; nekada ti ramovi „iskaču” i sklapaju se – rasklapaju u galerijskom ili u spoljašnjem prostoru) nijesu samo relativizacija klasičnih i modernističkih propozicija slikarstva niti čista, impersonalizovana geometrijska apstrakcija, već postaju produkti te umjetnikove radikalno lične, ekspresivne recepcije i reinterpretacije suprematističkih kvadrata i njegove „svete ikone”, Crnog kvadrata, i vangogovske zasljepljujuće žute, boje zenitnog sunca, koju neizostavno uvodi u te slike-objekte. Isti elementi i njihove varijacije useljavaju se i u Pavićevićevu konceptualnu umjetnost višemedijskog karaktera, koja zrelu fazu doseže nakon 2000: u njegove kolaže, asamblaže, fotografije, foto-montaže, objekte, instalacije, performanse i hepeninge. Ta medijska raznolikost u službi je Pavićevićeve dominantno autoportretske umjetnosti, impulsa umjetnikovog nagonskog, ali i beskompromisnog samorazotkrivanja. Taj siloviti impuls gađa i pogađa dramatične tačke umjetnikove egzistencije, njegova strasna i bolna intimna sjećanja i rubna iskustva njegove tjelesnosti zastupana konkretnim, ličnim predmetima, dragocjenim memorabilijama koje, uvedene u njegove radove, stiču status ekscentričnih umjetničkih relikvija (A-portret, 1995; Amarkord, 2001). Taj impuls primarno je uobličen umjetnikovom ekstatičnom (hiper)produkcijom sopstvenog lika, koji postaje lajtmotiv ili formalno i značenjsko žarište njegove umjetnosti. U organskoj, metonimijskoj povezanosti umjetnikove svakodnevne društvene pojavnosti i njegove autoportretske umjetnosti, u njihovom prelivanju i ogledanju jedne u drugoj kao igri dvojnika, Pavićević se u oba svijeta pojavljuje ili sa elgrekovskom ekstravagancom, u otmenom, crnom odijelu, nekada sa flautom u ruci, postajući tableau vivant Maneovog „Flautiste” ili u odijelu vangogovske žute boje, oblačeći/zračeći bojom – stanjem u kome život, dosežući tačku svog ultimativnog zrenja, dodiruje samu liniju smrti (A-portret, 2010–2011). Neprekidno visoko vibriranje ove niti velikog razdvajanja ili velikog susretanja života i smrti, u Pavićevićevoj umjetnosti, odražava se kao, batajevski rečeno, „sličnost između užasa i sladostrašća (...) između najvećeg bola i nepodnošljive radosti”. U nekim foto-montažama, sopstvenu figuru „kruniše” granom trešnjevog cvijeta, simbolom životnog grananja, cvjetanja, radosti sadašnjeg trenutka, koji ne poznaje tužnu misao o kraju, ali i granama trešnjevog ploda, znakom životnog zrenja kao strasnog življenja misli o sopstvenoj smrtnosti, erektivnoj, plodonosnoj misli kojom se postaje stvaraocem (CT park, 2008). Njegovi umjetnički dvojnici, foto-portreti, bili su tokom osamdesetih umetnuti u kolaže nastale od isječaka novinskih i knjiških tekstova i ilustracija, razglednica i fotografija (kraj sedamdesetih, početak osamdesetih). Od devedesetih, ubačeni su u foto-montaže sklopljene od prizora realnih prostora i aktera umjetnikove životne i kulturne stvarnosti i konačno aranžirane u semantički slojevite fiktivne situacije (npr. u stvarne prizore cetinjskog parka ravnopravno ulaze i umjetnik-šetač, i Matisov „Ples”, i Maneov „Flautista”, i Maljevičev „Crni kvadrat” – CT park, 2008–2009, ali i Miki Maus kao dokaz Pavićevićevog integrisanja i ikona popularne kulture u registar svoje umjetnosti). Njegova pojavljivanja u sopstvenoj umjetnosti ovaploćuju stanje nadmoćne gorko-slatke samoće specifično umjetnički brušene i njegovane kroz umjetnikove neortodoksne „politike prijateljstva”, kroz začudna i predana otvaranja, sporazumijevanja, dogovaranja i razmjene sa onima sa kojima dijeli stanje bliskosti – u istoriji umjetnosti ili u svojoj životnoj svakodnevici, u svojim prijateljstvima iz mladosti kao posvećenim povezanostima u starosti, koje trajno podmlađuje kroz svoju umjetnost (M.P.A.Č., 2003. i 2005; A.P.M.D., 2003–2010). Pavićevićevo bespoštedno, srčano poniranje u sopstvene raspukline i bezdane ne dešava se iz želje da se ode unepovrat, već da se grčevito-uživalački klizi duž oštrih ivica tih naprslina i baš tu opipavaju i draže zategnute žile jednog eruptivnog življenja. O Pavićevićevom radu objavljivani su brojni tekstovi u stručnoj literaturi i periodici od 1974. Samostalne izložbe (izbor): Galerija „PM”, Zagreb (1991); „Objekti”, Galerija SKC, Beograd (1994); „Kuća i prozori” (sa Olegom Kulikom), 49. Bijenale u Veneciji (2001); A.P.M.D., „Atelje Dado”, Cetinje (2010); Retrospektivna izložba, Crnogorska galerija umjetnosti „Miodrag Dado Đurić”, Cetinje (2013); „Time Odyssey i Personal Stories”, Galerie Michaela Stock, Beč (2014. i 2016); „Kuće i prozori” (sa Olegom Kulikom), Winzavod – Guelman Gallery, Moskva (2015). Učestvovao je na brojnim grupnim izložbama: „Jugoslovenska dokumenta ’89”, Sarajevo (1989); Cetinjski bijenale, Cetinje (1991, 1994, 2002, 2004); „Bound/Less Borders”, Beograd, Cetinje, Sofija, Tirana, Zagreb, Ljubljana, Bukurešt, Kasel, Njemačka (2002–2003); CZKD, Beograd i Citadela, Budva (2003); „Montenegrin Beauty”, Künstlerhaus Bethanien, Berlin i Motorenhalle, Dresden (2005); „Gender Check”, MUMOK, Beč, Zacheta Gallery, Varšava (2010); „No Networks”, Atomski bunker, Konjic (2011); „Dediščina 1989. Študijski primer: druga razstava Jugoslovanski dokumenti”, Moderna galerija Ljubljana (2017). Dobitnik je Trinaestojulske nagrade (1993) i Nagrade „Milčik” za mlade umjetnike iz Crne Gore, u okviru Young Visual Artist Award, koja nosi ime Pavićevićevog rada iz 2003. Odlukom Vlade Crne Gore, dobio je status istaknutog kulturnog stvaraoca (2010).
Literatura: J. Denegri, Opstanak umetnosti u vremenu krize, Beograd, 2004; S. Racanović, Milenijumski bag?! – Crnogorska umjetnička scena oko 2000: Prestupnička koalicija kritike i prakse, Podgorica, 2009; P. Ćuković, A.P.D.M: Quadratura circuli – nova mandala Milije Pavićevića, Cetinje, 2010; P. Ćuković, J. Denegri, J. Čekić, S. Racanović, V. Đurišić, Milija Pavićević (monografija), Podgorica, 2013.
S. Racanović