Irijart, Šarl (Yriarte, Charles), franc. slikar, književnik i putopisac (Pariz, 1833 – Pariz, 1898). Erudita i hodoljubnik španskog (vjerovatnije baskijskog) porijekla, koji je brojnim francuskim listovima (Figaro, Temps i dr.) i časopisima (Tour du Monde, Le Monde illustré) slao svoje putopise koje je sam ilustrovao. Godine 1875. u časopisu Tour du Monde objavio je studiju Le Monténégro. Obišao je Istru i Dalmaciju 1874, a Crnu Goru i Srbiju 1875. Na Cetinju je iznova boravio u vrijeme ratnih priprema 1875–1876, ishodovanih Bosansko-hercegovačkim ustankom. Nastojao je da spozna državno biće, etnički i kulturno-politički subjektivitet Crne Gore. Prijateljstvo sa Valtazarom Bogišićem (1834–1908), uglednim pravnikom, i obavještenja koja mu je davao nesumnjivo su mu „mnogo pomogli da dâ prilično tačnu i vjernu sliku Crne Gore toga doba”. Godine 1878. u Parizu je izašla njegova jedinstvena istorijsko-etnografska knjiga Jadranske obale i Crna Gora (Les Bords de ĽAdriatique et le Monténégro), sa dvije karte i mnogo ilustracija, posebno sa crnogorskim motivima. To koindicira sa prezentacijom likovnih djela datog temata slikara Čermaka, Bukovca i Valerija u Pariskom salonu. Pored samog Irijarta, koji je većinom radio skicozne likovne zapise iz Crne Gore i Boke, registruje se plejada umjetnika koji su samostalno ili po njegovim idejama, te prema foto-dokumentima, realizovali pojedine prizore i portrete. Prema Irijartovoj skici, urađenoj „sa sedla”, pejzažista Edvard Riu (Sen-Servan, 1833 – Pariz, 1900) izradio je sliku Boka Kotorska iz ptičjeg leta – panoramu sa jednog od visova iznad Kotora, odakle se pruža živopisan vidik na dio risansko-kotorskog basena, Vrmac sa Verigama i topolsko-tivatski basen sa Lušticom po dnu horizonta. Litograf Frederik Sorije prikazao je topografskom preciznošću impozantne kotorske bedeme djelom Pogled na grad Kotor. Svojom monumentalnošću, konstrukcijom i veličinom, sa Tvrđavom Sv. Ivana, koja se uzdiže nad drevnim gradom, kotorske zidine predstavljaju autentičan neimarski poduhvat. Ilustrator i pejzažista Ežen Ronža (Eugen Ronjat, rođ. 1822) autor je konvencionalnog portreta crnogorskog vladarskog para, kao i interesantnog prizora iz Đevojačkog instituta carice Marije (1869) na Cetinju. Knjažev lik, sa verističkim tretmanom nošnje i oružja, prepoznatljiv je i na dvjema grupnim scenama: Prijem kod Knjaza, Francuza O. Matjea, i Knjaz dijeli pravdu, M. Valneja. Niz ilustracija odnosi se na neposredne pripreme Vučedolske bitke (16/28. VII 1876). Francuski umjetnik Ežen Gransir (Orlean, 1825 – Pariz, 1884), pejzažista i ilustrator francuskih listova i časopisa: Illustration, Mond illustre i dr., poznat po svojim prikazima lučkih gradova, zastupljen je u I knjizi prilogom Pogled na Herceg Novi na ulazu u Boku Kotorsku. Bertrano je ostvario vanredno reljefnu kompoziciju krivošijskih ustanika Krivošije u zasjedi (ustanak koji su Bokelji podigli 1869, kad je Austrougarska odlučila da u Boki sprovede Zakon o vojnoj obavezi). Tejlor je autor dva rada: Cetinjski manastir, rezidencija crnogorskog vladike i Glavna ulica na Cetinju. Slikar Alesandro Ferdinandis (umro 1888) realizovao je „prema fotografiji, crtež sa predstavom svečanosti na kojoj mitropolit krštava knjaževog sina na Cetinju”. Interesantna su i dva priloga sa motivima iz crnogorske kolonije u Peroju u Istri. Rad slikara i crtača G. Dirana, rođenog u Diseldorfu 1832, nosi naslov Unutrašnjost pravoslavne crkve: crnogorska kolonija u Peroju, a drugi rađen po Irijartovoj skici, pod nazivom Slovenski tipovi: pop iz crnogorske kolonije u Peroju, autora A. Bejara (1837–1891), franc. slikara i crtača. Precizan i melodiozan crtež, akribična deskriptivnost i pečat vjerne ekspozicije motiva karakterišu kreacije stvaralaca zastupljenih u ovoj studiji, dajući im značajnu istorijsko-etnografsku mjerodavnost. Doista, golema je Irijartova zasluga u popularizaciji radova sa crnogorskim tematom, dragocjenih identifikacionih dokumenata iz vremena heroide, presudnog za dalji politički i državno-pravni život Crne Gore.