Čermak, Jaroslav (Čermák, Jaroslav), češ. slikar (Prag, 1. VIII 1831 – Pariz, 23. IV 1878). Studirao je na akademijama u Pragu i Antverpenu, te u Parizu i Briselu. Od 1853. živio je u Parizu i redovno izlagao na Pariskom salonu. Kao romantičarski borac za slobodu i slovenofil, prvi put došao je na obalu Jadranskog mora 1858. Ovaj put presudno je uticao na njegovu poetičku modifikaciju i jasno definisanje etičko-egzistencijalnog kreda i „bio kamen temeljac za njegovu svjetsku slavu”. Boraveći u Dalmaciji, nadasve se zanimao za etologiju i pravio predloške za slike. Iako je namjeravao da pohodi Crnu Goru, bio je spriječen nevremenom – snijegom koji je te jeseni izuzetno napadao. Vratio se u Pariz preobraženog ingenijuma. Utisci kojima je bio ispunjen bili su tako snažni da je „konačno i definitivno napustio istorijsku školu”, fundiranu studijama (u Pragu, poslije u Antverpenu i kod Gileta) i strujom koju je u Francuskoj propagirao i reprezentovao E. Delakroa, umjetnik „jasnih boja i poštovatelj Orijenta”. Novi put, imanentan njegovoj slovenskoj duši, etabliran je osobito u susretu sa Crnom Gorom, gdje su se, u principu, evropski romantičari „oslobađali egzaltiranosti orijentalizmima”, nahodeći tu druge motive, prije svega, izvorni folklor, lunatički pejzaž i osobenu herojsku religiju. Pristupio je izradi slika (Žena uskoka, Crnogorska djevojka i dr.), evokacijom na boravak na Slovenskom jugu, kako naziva ove krajeve. Kao slobodar i progresist, stupa na tlo Crne Gore koja tada prolazi kroz strahotnu kalvariju. U avgustu 1862. golema osmanska ordija, pod komandom Omer-paše Latasa, bješe gromom udarila sa svih strana na „krševe gorštaka i vitezova”. Zajedno sa crnogorskom vojskom ide u „kreševa ljuta”, odlikuje se smionošću i dobija Medalju za hrabrost. Sred takvih okolnosti strastveno slika, u duhu akademskog romantizma, portrete i kompozicije. Kada je, pred neposrednom opasnošću od osmanskog prodora na Cetinje, evakuisana arhiva sa skupocjenostima iz Biljarde na Njeguše, izobrazio je scenu nazvanu Prenos slika iz cetinjskog dvora – „amblem crnogorske državnosti i duhovnosti”. Portretirao je mnoge crnogorske prvake i žene, minuciozno i određenim stepenom spiritualizacije (velikog vojvodu Mirka Petrovića; knjeginju Milenu; knjeginju Darinku; vojvodu Miljana Vukova; komandanta garde Jovana Mašanova Vukotića i dr.). Tada je, takođe, izradio portret Miluše Đurašković, rođene Vukotić, ljepotice na glasu, čija mu je slika služila kao model za mnoge pojave žena na njegovim čuvenim slikama. Zaista, ratni metež inspirisao ga je da ostvari djela velikog temperamenta i dramatičnosti. Nacrtao je studiju Bitka u Dugi, koja je protokom vremena nestala, kao i jedna od njegovih najljepših slika Slijepi guslar. Kad je na Grabu, ključnoj poziciji u odbrani Rijeke Crnojevića, Turo Plamenac zadobio smrtne rane (9. VIII 1862), Čermak pristupa koncipiranju znamenite slike Ranjeni Crnogorac. Sliku radi vrlo dugo. Počeo je u Dubrovačkoj Župi, nastavio u Rimu, a završio u Parizu 1873. Bila je izložena u jednom pariskom salonu. Pariski list Žurnal de deba (Journal des débats) pisao je: „Lik ranjenog je biljur slikarske umetnosti. U celom skupu likova je pravo blago originalnosti, novitet i dosad nama nepoznatog – što prevazilazi našu običnu rutinu. Izrada je precizna, čvrsta, ozbiljna i iznad svega impresivna”. Originalnu sliku Ranjeni Crnogorac otkupio je 1873. hrvatski rodoljub, biskup J. J. Štrosmajer (1815–1905) i poklonio ju je JAZU u Zagrebu. Kopiju je izradio 1877. i sada se čuva u Pragu. Svojim tematom i narativnim elementom, oleografski umnožene, slike su mu dobile na popularnosti. Prvih dana januara 1863. napušta Crnu Goru, srdačno ispraćen od svih, a osobito od knjaza Nikole. Sa Cetinja je otišao u Župu Dubrovačku i nastanio se u Mandeljini. U Dubrovniku intenzivno radi velika platna: Crnogorski glavar s konjem, Crnogorski enterijer i Hercegovačko roblje. Otišao je u Beč (1865), zatim u Rim (1867), kad se iznova vraća u Pariz i tu ostaje do upokojenja, radeći kontinuirano. Tamni galerijski ton (registrovan do 1858) ustupa mjesto svjetlijem koloritu, moguće pod uticajem djela francuskih impresionista. Iz bogatog fonda, sabranog tih godina, treba akcentirati slike: Crnogorka u haremu, Sastanak u planini (1874), Crnogorka poji konja, kao i manje slike, studije i akvarele: Crnogorka, Crnogorac, Crnogorac u četi, Crnogorska Madona i dr. Kada je 27. juna 1875, u selu Krekovi, pukla Nevesinjska puška, koja je dala glas čitavoj buntovnoj Hercegovini, dobija poziv od knjaza Nikole da opet dođe u Crnu Goru i uzme učešća u „velikom djelu narodne slobode i narodnog ujedinjenja”. No, kao bonik, nije se mogao odazvati ovome pozivu. U sudbonosnim danima učestvuje na drugi način. Stvara sliku Povratak Hercegovaca u izgorjelo selo, fulminantan protest protiv turskih zuluma, i sprema se za Pariski salon 1878, u momentu početka rada Berlinskog kongresa. Iznenadna smrt utrnula je „jednu od najsjajnijih zvezda na umetničkom polju slovenstva” i čovjeka koji se borio „za ljudsku čast i čojstvo”. Svojim slikama sa motivima iz Crne Gore, izlaganim u evropskim kulturnim centrima, uticao je na evropsko javno mnjenje i „otvorio oči diplomatima velesila evropskih, koje su se spremale za Berlinski kongres”. Tako je izvršio jednu angažovanu etičko-humanističku i političku misiju. Imao je snažan uticaj na stvaralaštvo plejade južnoslovenskih slikara istorijskih i etnografskih prizora i, može se reći, uveo romantizam u crnogorsku likovnu umjetnost. Stoji eksplikat „da je na umjetničkoj žetvi iz Crne Gore i Hercegovine ubr’o evropsku slavu i po tim djelima stao u red velikih majstora”.