Bazilika, V–VI v., Budva
Budva, bazilika, fragment podne mozaičke dekoracije, V–VI v.
Budva, bazilika, arhitektura, skulptura, mozaici, anonim (V–VI v., IX v.). Bazilika, čiji su zidovi sačuvani do visine od 2 m, otkrivena je 1983, između Crkve Sv. Ivana i Citadele. O njenom nastanku nema sačuvanih arhivskih izvora. Trobrodna je, sa transeptom. Glavni brod se na istočnom kraju završava apsidom, polukružnom iznutra i spolja. Sjeverni brod bazilike uništen je naknadnim intervencijama. Na zapadnoj strani je kvadratni atrijum. Datuje se u period V–VI v. Ranohrišćanskom periodu pripada više sačuvanih fragmenata kamene plastike: dio fragmenata dvostrukog pluteja sa predstavom krsta, kapitel sa akantusovim lišćem sa uokvirenim krstom u medaljonu, kapitel tipa košare sa akantusovim lišćem i dr. U apsidi i naosu bazilike pronađeno je 39 fragmenata mozaika, čija je površina oko 40 m². Na njima su zoomorfne i fitomorfne predstave, motiv šestokrake zvijezde, svastike, geometrijski motivi i dr. Mozaička dekoracija, izrađena od crnih, bijelih, sivih, crvenih, plavih i zelenih tesera, datuje se u VI v. Na njoj su vršene poznije intervencije. U IX v. došlo je do graditeljskih intervencije na bazilici. Tada crkva dobija preromanički ciborijum, od koga je sačuvano nekoliko fragmenata. Za ovu fazu karakteristično je korišćenje ranohrišćanske kamene plastike u sekundarnoj upotrebi. Stilske odlike sačuvanih fragmenata ciborijuma ukazuju na rad bokeljske klesarske radionice. Konstantin Porfirogenit navodi da su u napadu Saracena, u zimu 840–841, stradali Budva, Kotor i Rose. Smatra se da je upravo nakon ovog napada moglo doći do intervencija na bazilici. Fragmenti kamene plastike iz bazilike čuvaju se u Muzeju grada Budve.
Literatura i izvor: I. Pušić, Preromanička umjetnost na tlu Crne Gore, Podgorica, 2006; R. Vujačić, Srednjovjekovna arhitektura i slikarstvo na tlu Crne Gore, Podgorica, 2007; Z. Čubrović, „Srednjovjekovna sakralna arhitektura”, Zagovori svetom Tripunu. Blago Kotorske biskupije. Povodom 1200. obljetnice prijenosa moći svetoga Tripuna u Kotoru, ed. R. Tomić, Zagreb, 2009, 58–69; M. Zornija, „Dva ulomka obostrano ukrašenih pluteja, Ranobizantski kapitel”, Zagovori svetom Tripunu. Blago Kotorske biskupije. Povodom 1200. obljetnice prijenosa moći svetoga Tripuna u Kotoru, ed. R. Tomić, Zagreb, 2009, 91–92, 109; P. Vežić, M. Lončar, Hoc tigmen: ciboriji ranoga srednjeg vijeka na tlu Istre i Dalmacije, Zadar, 2009; I. Stevović, Prevalis. Oblikovanje kulturnog prostora kasnoantičke provincije, Podgorica, 2014; G. Pajović, D. Drašković, Eho u kamenu (katalog izložbe), Budva, 2015; M. Zornija, G. Pajović, „Ranohrišćanski kapitel iz Lastve Grbaljske – preliminarna zapažanja [Early christian capitals from the village of Lastva Grbaljska-preliminary observations]”, Nova antička Duklja VIII [New Antique Doclea VIII], Podgorica, 2017, 161–176.
T. Koprivica