Janko Brajović, Ratnik, NMCG, Cetinje

Janko Brajović, Vojvoda, NMCG, Cetinje

Brajović, Janko, vajar (Gostilje Brajovićko, Danilovgrad, 1889 – Vankuver, 1948). Kada je imao četiri godine, njegova porodica se seli u Rijeku Crnojevića, gdje živi u neposrednoj blizini zimovnika kralja Nikole. Odmalena pokazuje sklonost prema vajarstvu. Kada je imao 11 godina (1900), kraljica Milena ga šalje u Rim kod kraljice Jelene Savojske, gdje uči vajarstvo i upoznaje se sa djelima čuvenih renesansnih skulptora. Likovno obrazovanje nastavlja na Višoj školi u Beču. U Crnu Goru se vraća 1910. Kao učesnik Balkanskog rata, ranjen je na Bardanjolu na Skadarskom frontu. Učestvuje i u I svj. ratu. Bio je u štabu princa Petra, a kasnije u štabu kralja Nikole. Sa kraljem Nikolom odlazi 1916. u egzil, preko Albanije i Italije, u Francusku. Poslije kraćeg boravka u Francuskoj, odlučuje da se ne vraća u Crnu Goru, koja je 1918. izgubila nezavisnost. Svoj život i djelo posvetio je ideji o „uskrsnuću” nezavisne Crne Gore. Bio je član crnogorske delegacije u Versaju 1918, kada mu nije bio dozvoljen ulazak i kada je crnogorska stolica ostala prazna. Odlazi u SAD i na čikaškom Umjetničkom institutu obavlja niskokvalifikovane poslove. U međuvremenu, radi biste, spomenike i slobodnu skulpturu. U Detroitu 1919. objavljuje brošuru Glas Crne Gore i vraća se u Evropu (Francuska, Italija, Velika Britanija). Zbog političkog djelovanja, nekoliko puta je hapšen u Italiji. U Francuskoj biva izručen Kraljevini SHS i utamničen u Beogradu (1922–1924). Nakon bjekstva iz zatvora, krio se u Crnoj Gori, odakle odlazi u Beč, a zatim u Francusku. Intenzivno se bavi vajarstvom (na relaciji Pariz – Beč – London). Prvi uspjeh doživio je u Londonu, nakon izlaganja mermerne skulpture Isusa Hrista sa podignutim rukama, kojima poziva na bratstvo sve narode svijeta (Noting Hil, London, 1925; 2,70 m). Vajar ju je nazvao Simbol mira, a namijenio ju je sjedištu UN u Njujorku. Poslije Londona, skulptura je izložena u Parizu. Odlazi 1924. u SAD, gdje radi biste istaknutih javnih ličnosti. Vraća se nakratko u Evropu. Potom odlazi u Kanadu, u Vankuver (1928), gdje ga podržava general G. F. Burnham, veliki poštovalac Crne Gore. Putuje i stvara u: SAD (San Francisko, 1928; Čikago, 1929; Milvoki, 1930); Meksiku (1929); Kubi (Havana, 1929/30, 1938); Portugalu (1931); Norveškoj, Švedskoj i Danskoj (1936); San Salvadoru, Gvatemali (1938); Hondurasu, Panami; Kolumbiji, Ekvadoru, Peruu, Čileu (1939); Argentini (1940); Peruu (1944). Poznat je kao internacionalni umjetnik spomeničke skulpture, koju je radio po porudžbinama i na osnovu konkursa. Pod uticajem akademskog realizma usvojenog tokom školovanja u Rimu i Beču, poštuje sličnost sa modelom, statičnost, frontalnost, realističku obradu detalja, simboličke elemente, kojima ističe reprezentativnost i osobenosti portretisanih. Najčešće radi poprsja: London (1925/26): kraljica Aleksandra; za Kraljevsku akademiju: ser Ronald Ros, nobelovac; ser Džon Laveri, irski slikar; ser Aldo Kastelani K.C.M.G.; Francuska: Pjer Flandan, premijer Francuske; Kuba (1929): Hoze Marti, kubanski revolucionar, za El Capitolio u Havani; Meksiko (1929): general Alvar Obregon; Hoze Marija del Rio, nadbiskup Katoličke crkve u Meksiku; SAD: Džems Rolf, gradonačelnik San Franciska; Klod Bouers, političar, za Univerzitet u Indijani; Bihajmer, predsjednik Akademije muzike Los Anđelesa; Nikola Tesla, Los Anđeles (1928); Kanada: Frederik Burnam, general, njegova supruga Ana Burnam; predsjednik opštine Vankuver Geri Makgi; američki nabiskup Patrik Šivdik; belgijski kardinal Mersije; Panama: panamski patriota i revolucionar Luis; San Salvador: Maksimilijan Hernandez, predsjednik San Salvadora; Švedska: C. A. Karlson, počasni konzul; Kolumbija: Guljermo Valensija, veliki kolumbijski pjesnik; Čile: Klaudio Bauers, ambasador EE.UU u Čileu i njegova supruga Patricija; Arturo Alesandri, predsjednik Čilea; Arakuanac, indijanski starosjedilac (poklon za Čile i Meksiko); Peru: general Čang kaj Šek, predsjednik Kine; dr Manuel Agusto Olaečea, advokat; Augusto Viese, peruanski bankar; Alina de Silva, peruanska pjevačica; Musolini, Stjepan Radić. Njegovo čuveno djelo, bista indijanskog poglavice Jolaće (Yaulache, 1933, bronza), nalazi se u Tejt galeriji u Londonu. Posljednji put je prezentovana javnosti 2004. Vajao je i poznate crnogorske ličnosti: kraljicu Milenu, koja sjedi, i kralja Nikolu na konju (1926, London); poprsje Petra II Petrovića Njegoša (urađeno je prije 1916, a dokaz o njegovom postojanju je razglednica štampana na Cetinju 1921). Bareljef Zbijeg (ili Pogrebna povorka u Crnoj Gori, Njujork) posvećen je crnogorskim izbjeglicama 1918. Prema pisanim izvorima, imao je namjeru da nakon povratka u Crnu Goru (1948) ovjekovječi u mermeru ličnosti iz Gorskog vijenca. Skulpturu intimističkog prosedea radi u klasičnom maniru, od lirske prefinjenosti: Violinistkinja (London), Ženski torzo, Portret žene, Skepticizam, do potenciranog pokreta snažnog unutrašnjeg naboja: Žilavost (London), Čovjek budućnosti (Lima, Peru). Pod uticajem modernog izraza, koji je usvojio za vrijeme boravka u Parizu, u njegovom opusu izdvajaju se tri kamerne figure Crnogoraca, na kojima je naglašeno ekspresionističko/impresionističko tretiranje volumena. O njegovim radovima, koji su iz Amerike transportovani u Pariz, nema podataka. U Kraljevskoj akademiji u Londonu imao je tri izložbe: 1933, 1934. i 1935. Njegova urna položena je na Cetinju (1952).

Literatura i izvori: „Umjetnici iz Crne Gore (Vuka Velimirović, Đorđe Oraovac, Risto Stijović i Janko Brajović)”, Zeta, 14. VIII 1938; J. G. Cruchaga, J. H. Ugarte, Yanko Brayovitch, scultor montenegrino, Selecciones „Arte y cultura”, No 1, Lima, Peru, 1944; Ph. Elmore, „Yanko Brayovitch (intervju)”, Vancover Sun, Vankuver, 9. II 1948: pjesma Motenegro Lorda Tennysona, reprodukcije, isječci iz članaka brojnih svjetskih listova; J. P. Radoman, „Vajar Janko Brajović”, Pobjeda, 22. IV 1956; M. M. Marović, „Janko Brajović”, Prostor/vrijeme/trajanje, crnogorska likovna kritika, Podgorica, 2000, 279; N. Stevović, Janko Brajović i Crna Gora, Biblioteka Dijaspora, knjiga 3, Cetinje – Lovćenac, 2018.

Lj. Zeković